Мамбетов жолымбет қабулович қарақалпақ халық ДӘстаны «ЖӘҲанша»

Изертлеўдиң илимий жаңалығы төмендегилерден ибарат:
– “Жәҳанша” дәстаны әййемги түрки тиллес халықлардың, солардың арасында қарақалпақ миллетиниң консолидациясында орын тутқан урыўлардың әсирлер даўамында қәлиплескен ҳәм усы халықлардың фольклорында сәўлеленген архаик сюжетлер ҳәм мифопоэтикалық ойлаўлардың көркем эволюциясы менен байланыслы екенлиги, соңғы дәўирлерде эпик формаға түскен, әййемги дәреги алғашқы, яғный класслық дәўирге дейинги эпос екенлиги дәлилленген;
– дәстан сюжети оның тарийхый қатламындағы VII-VIII әсирлерде Евроазияның үлкен бөлегин өз ишине алған Түрк қағанлығы дәўириниң ўақыяларын мазмунына қамтыған Орта Азия халықларының фольклорындағы ертеклик ҳәм ертеклик емес проза жанрлары үлгисинде өз көринисин тапқан тарийхый аңыз, батырлық, сыйқырлы, турмыслық ертеклердиң синтези көринисиндеги сюжетлер тийкарында қәлиплескенлиги анықланған;
– дәстандағы мотивлер ҳәм образлардың типологиялық белгилерин салыстырмалы үйрениў арқалы “Жәҳанша” дәстанының эпикалық қаҳарманлықты өзинде сәўлелендириўши қаҳарманлық эпос жанрының талапларына жуўап беретуғынлығы дәлилленген;
“Жәҳанша” дәстаның поэтикасында Қурбанбай жыраўдың индивидуал жыраўшылық өнериниң тәсири сезилетуғынлығы, әсиресе, бул өзгешелик дәстанның тийкарғы сюжетлик линиясын тәмийнлейтуғын сапар мотивиниң дәстүрий эпикалық үлгилерден қашықласпаған ҳалда қаҳарманның илим-өнер ийелеўге умтылысын сүўретлеўге бағдарланғанлығында ҳәм дәстанның поэтикалық баянлаў формаларында поэзиялық баянлаў усылының жетекшилигинде көринетуғынлығы айдынластырылған.
Изертлеўдиң әмелий нәтийжелери төмендегилерден ибарат:
«Жәҳанша» дәстаны бойынша қарақалпақ фольклористикасындағы изертлеўлерге сыпатлама берилген ҳәм қарақалпақ қаҳарманлық эпосы системасында дәстанды изертлеўдиң зәрүрлиги көрсетип берилген;
«Жәҳанша» дәстаны сюжетиниң генезиси мифлик дәўирге, яғный архаик фольклорға қатнаслы анализге тартылған ҳәм дәстанның бас қаҳарманы Жәҳанша әййемги мифтеги адамзатқа ийгилик алып келиўши, оларды жаўыз күшлерден қорғаўшы мәдений қаҳарманның классикалық эпостағы көриниси екенлиги дәлилленген;
дәстандағы тарийхый ўақыялардан гөре ертеклик элементлердиң басымлығы кейинги дәўирде тарийхый ҳәм мифологиялық формалардың толық ҳалында емес, ал рудимент ҳалында ертеклерге диффузияланыўы менен түсиндирилген;
«Жәҳанша» дәстанының эпикалық мотивлериниң тарийхый дәреклери ҳәм образлар системасы ашып берилген;
дәсттанның поэтикасындағы прозалық ҳәм поэзиялық баянлаў формаларының көркем функциялары Курбанбай жыраўдың индивидуал жыраўлық шеберлиги менен байланыслы анализленген.