|
Shukur Sa’dulla
(1912 — 1972)
Shukur Sa’dulla kichkintoylarga zavq-shavq bag‘ishlaydigan she’rlari, yosh kitobxonni ezgulikka chorlovchi ertak-dostonlari, hikoyalari, bolalar hayotidan olib yozgan pyesalari, yosh qalblarni larzaga soluvchi qissalari bilan hamma yoshdagi bolalarning qadrdon va suyukli yozuvchisi bo‘lib qolgan.
Shukur Sa’dulla 1912- yilning yanvarida Jizzax shahrida xizmatchi oilasida dunyoga keldi, boshlang‘ich ma’lumotni ona shahridagi Narimonov nomli maktabda oldi. 1924- yilda Samarqand pedagogika bilim yurtida tahsil ko‘rdi, so‘ngra Alisher Navoiy nomidagi O‘zbekiston davlat universitetida o‘qidi. 1931—1964- yillarda Sh. Sa’dulla nashriyotlarda muhar- rir, bo‘lim boshlig‘i, bosh muharrir o‘rinbosari, bosh muharrir, direktor vazifalarida mehnat qilib, bolalar uchun adabiy-badiiy kitoblar nashr etishga barakali hissa qo‘shdi.
Shukur Sa’dullaning birinchi she’rlar to‘plami 1932- yilda
„Hayqiriq“ nomi bilan bosilib chiqdi. Adabiy jamoatchilikning bu kitob haqidagi fikr va mulohazalari shoirni yanada chidam, qunt bilan ijod qilishga, o‘z ustida ko‘proq izlanishga, eng muhimi, hayotni o‘rganishga va shu asosda ijod etishga chorladi. Sh. Sa’dulla butun umri davomida bunga amal qildi. Qirq yildan ortiqroq hayotini badiiy ijodga bag‘ishlagan san’atkorning „Uch ayiq“, „Ayyor chumchuq“ (1935—1936), „Yoriltosh“ (1939),
„Ikki sandiq“ (1942), „Sen nima qilding?“, (1942), „Shohista“ (1944), „Shirin kun“ (1946), „She’rlar“ (1955), „She’r va
ertaklar“, (1957), „Póesalar“ (1959), „Dastyor qiz“ (1960),
„Sening alboming“ (1962), „Ozoda“ (1969), „Komandirning
boshidan kechirganlari“ (1962), „Kachalpolvon“ (1963), „Ism qo‘yilmagan xat“, „Sening bayraming“, „Mening aziz bola- larim“ va boshqa kitoblari bosilib chiqdi.
173
Dramaturg Shukur Sa’dullaning „Yoriltosh“, „Gulxan“,
„Bizning bog‘chamiz“, „Dalada bayram“, „Vatan ishqi“ (dramaturg X. Fatxullin bilan hamkorlikda yozilgan), „Ikki bilaguzuk“, „Zubayda“, „Afsona yaratgan qiz“ pyesalarini tomoshabinlar yaxshi bilishadi.
Quvnoq va jo‘shqin asarlar kuychisi bo‘lgan Shukur Sa’dulla o‘zining juda ko‘p she’r, qo‘shiq, ertak, ertak-doston, pyesalarini kichik maktab yoshidagi bolalarga bag‘ishlagan.
Shukur Sa’dulla tabiat kuychisi sifatida e’zozlanadi. Shoir so‘lim bahorni ko‘pgina she’rlarida qalamga olar ekan, kichik yoshdagi bolalarda olamni tushunish qobiliyatini shakl- lantirishga katta e’tibor beradi.
Odatda, boychechak juda erta ochiladi. U qor erib-erimas- danoq ko‘zga tashlanadi:
Ochildimi boychechak, Endi har yon gul demak, Chunki bahor elchisi —
Shu mitti gul — boychechak.
Bahor boshlangach, tez-tez yomg‘ir yog‘adi. Yomg‘ir tabiat husniga husn qo‘shadi, odamlar ruhini yengillatadi. Shukur Sa’dulla „Yomg‘ir yog‘aloq“ she’rida yomg‘ir ona tabiatni gulga burkashi bilan birga, ekin-tekinlar uchun ham koni foyda ekanligini yosh kitobxon qalbiga yetib boradigan darajada quvnoq va sho‘x misralarda ifodalaydi:
Yomg‘ir yog‘aloq, Chiqar kamalak.
Yam-yashil o‘tloq, Yomg‘irdan foyda
Endi ekinlar Maysaga, donga.
Chiqarar quloq... Yurt serob bo‘lar
Yomg‘ir tinganda, Oq bug‘doy, nonga.
Shukur Sa’dulla „Òo‘rt fasl“ she’rida yil fasllarining o‘ziga xos xususiyatlarini shoirona timsollar yordamida yoritadi. Ularning jozibasi, tabiatga alohida ko‘rk bag‘ishlashi, insonlar qalbiga ta’siri xususida bolalarbop xulosalar chiqaradi.
She’rda bahor fasli shunday tasvirlanadi:
Milt etib chiqdi quyosh,
Dedi: — Do‘stlar, qish odosh. Ko‘rsak, yo‘l qora bulut,
Yer yuzi ko‘k gilam — o‘t.
174
Shoir Vatanimizning boyligiga boylik qo‘shayotgan dasturxonimizni bezovchi noz-ne’matlarni yetishtirayot- gan kishilarni zo‘r muhabbat bilan ajoyib misralarda ulug‘- laydi:
Ekin o‘sdi yerlarda, Bug‘doy pishdi qirlarda... Poliz to‘la bodring, Bog‘bon, tez uzib bering!
— Sabr qiling siz andak, So‘yib beray handalak.
Shukur Sa’dulla yoz faslini ulug‘lash bilan birga, kuzning ham o‘ziga xos fazilatlarga to‘laligini, tabiatning oltin davri ekanligini obrazli tasvirlaydi:
Quyosh tushar taftidan, Qo‘rqib qishning aftidan. Sarg‘ayadi ko‘katlar,
Barg to‘kadi daraxtlar. Hosil yig‘ib olinar, Qishga zamin solinar.
Shoir qishning ham o‘ziga xos gashti borligini, kishilarda zavq-shavq uyg‘otishini lirik bo‘yoqlarda ko‘rsatadi:
Dala-dashtda tindi ish, Xuddi yozday, bahorday — Keldi mehmon bo‘lib qish. Iliq kuzgi nahorday — Qish emas, u — qorbobo, Qor yog‘ar kecha-kunduz, Sovg‘alari bor bobo... Suv sovqotib kiygan muz.
Shukur Sa’dulla „Egizaklar“, „Sen menga do‘st, men senga do‘st“, „Hovlimizning bolalari“ kabi qator she’rlarida do‘stlik g‘oyalarini ilgari suradi.
Shoirning asarlarini bolalar hozir ham darsliklarida sevib o‘qiydilar. „O‘yin“, „Lola va mushuk“, „Bahor keldi“,
„Vatanim“, „Dastyor qiz“, „Ozod diyor“, „Òo‘rt fasl“,
„Qush tili“ kabilar shular jumlasidandir.
Shukur Sa’dullaning „Komandirning boshidan kechir- ganlari“, „Kachalpolvon“, „Aziz qishlog‘im“, „Ism qo‘yil- magan xat“ qissalari o‘zbek bolalar nasrining yaxshi namu- nalaridan hisoblanadi.
175
CHOL BILAN BO‘RI
Ishtirok etuvchilar:
Chol, Òulki, Bo‘ri, Mergan.
Sahna: chakalakzor. Qopqonda yotgan tulkining ovozi eshitiladi.
Òulki:
Voy-dod. Yordam... Dod yordam! Bormi rahmdil odam...
Do'stlaringiz bilan baham: |
