Maktabgacha tarbiya maxsus metodikasi

Grammatik iihatdan to ‘s ‘ri nutqqa o ‘reatish.
N utqni gram m atik 
jihatdan to ‘g‘ri tarkib toptirishning asosiy vositalaridan biri bolalarga 
maxsus mashg‘ulotlar tashkil qilishdir. H ar bir tashkil qilingan frontal 
va individual mashg‘ulotlarda aqli zaif bolalar nutqidagi nuqsonlami 
tuzatib borish imkoni boiadi. Aqli zaif bolalar nutqidagi gramm atik 
xatolami bartaraf etish bo‘yicha olib boriladigan mashg‘ulotlarda bolalar 
diqqatini kerakli grammatik formaga qaratadi. So‘z, uning o ‘zgarishi, 
so‘zlarning bir-biriga bogianishi yoki jum lalar tuzish aqli zaif bolalar 
bilish faoliyatining imkoniyatini ham oshiradi. Bolalar defektolog 
yordam ida nutqning gram m atik tuzilishini o ‘zlashtirib beradilar. 
M ashg‘u lo td a b o la la r d iqq ati ja m la n a d i, p ed agogning h am m a 
tushuntirish va ko‘rsatmalarini eshitadilar, o ‘rtoqlarining nutqlarini 
kuzatadilar. Maxsus maktabgacha tarbiya muassasalaridagi mashg‘u- 
lotlarga q o ‘yiladigan didaktik ta lab la rd an b iri uning tu z a tish , 
tarbiyalashga yo‘nalganligidir. Shuning uchun maxsus bolalar bog‘chasida 
mashg‘ulotlar jarayonida aqli zaif bolalardagi aqliy qobiliyatlar, nutqdagi 
nuqsonlami korreksiyalash uchun imkoniyatlar yaratiladi. Aqli zaif 
bolalar har bir mashg‘ulot mazmunini o ‘zlashtirib, nutqidagi grammatik 
kamchiliklami bartaraf etib boradilar. Bu toifadagi bolalar nutqidagi 
grammatik xatolami pedagog tomonidan tuzatib boriladi.
Har bir mashg‘ulotda aqli zaif bolalar bilan defektolog quyidagi 
vazifalami hal qiladi:

---

1. Aqli zaif bolalar taqlidchan bo‘ladilar, shuning uchun gramm atik 
jihatdan to ‘g ‘ri nutqni eshitishlari lozim.
Agar kattalar nutqida nuqsonlar bo‘lsa, bolalar ham xuddi shu nutqqa 
taqlid qiladilar. Bola bog‘chada o‘zbek adabiy tilining grammatik normalariga 
javob bemdigan nutqni eshitish muhimdir. Bola nutqi o‘sishiga pedagogning 
nutqi ta’sir ko‘rsatadi. Shuning uchun pedagog o‘zining nutq madaniyati 
ustida doimo ishlashi va pedagogik mahoratini oshirib borishi zarur.
2. Hamisha bolalar nutqining gramm atik jihatdan to‘g‘ri o ‘sishiga 
e ’tibor berish va nuqsonlami tuzatib borishi zarur.
Bu esa bolaning to ‘g ‘ri grammatik formalami o ‘zlashtirib olishda 
m uhim , shu bilan birga nuqsonlarini tuzatib borish bolalaming qanday 
qilganda to ‘g ‘ri gapirish mumkinligini tushunishlariga imkon beradi.
Bizga m a’lumki, maktabgacha yoshdagi aqli zaif bolalar ju d a katta 
qiyinchilik bilan va faqat defektologning yordamidagina o ‘zlashtirgan 
bilimlarini o ‘xshash sharoitga ko‘chirishni amalga oshirishlari mumkin. 
Agar defektolog bu bolalarni doim o nutqidagi grammatik xatolam i 
ko‘rsatib, uni tuzatib borib, ahamiyatini tushunarli qilib yetkazsagina, 
bolalar m a’lum muvaffaqiyatlarga erishadilar.
Aqli zaif bolalaming o ‘ziga xos xususiyati shuki, ular kam harakat, 
ruhiy jarayonlari inert holatda shu sababli ular «bir joyda to ‘xtab 
qolishga», tafakkur va harakatlarida tu rg ‘unlikka moyil b o ‘ladilar. 
M asalan, aqli zaif bolalar ko‘plik qo‘shimchasini o ‘zlashtirib olgandan 
keyin qo ‘shimchadan o ‘z nutqlarida noo‘rin foydalanadilar. Shuning 
uchun defektolog doimo bolalar nutqini nazorat qilib turishi, ko‘p marta 
takrorlash va eslatib turishni talab etiladi.
3. Agar biron-bir grammatik xato guruhdagi bolalaming nutqiga keng 
tarqalgan bo‘lsa, maxsus didaktik o ‘yin yoki mashqlar o‘tkazish kerak.
Agar aniqlangan nuqsonlar individual xarakterga ega b o ‘lsa, 
defektolog uning sababini aniqlashi kerak. N uqsonlam i tuzatishga ota- 
onalar ham jalb qilinadi. Kun tartibining barcha vaqtlarida bolalar nutqini 
kuzatadi, diqqatini nuqsonlam i tuzatishga qaratadi. Agar nuqsonlar 
tip ik xususiyatga ega b o ‘lsa, u la rn i tu z a tis h b o ‘yich a m axsus 
mashg‘ulotlar o ‘tkazish yaxshi natija beradi.