Makroiqtisodiy tahlil va prognozlashtirish

3.O`zbekistonda ishsizlik va inflatsiya jarayonlari darajasining hozirgi holati tahlili
Hozirgi kunda mamlakatimizda ishsizlik darajasiga keladigan bo’lsak yildan-yilga ishsizlik darajasini ko’tarilayotganini ko’rishimiz mumkin. Bunga sabab yuqorida aytib o’tganimizdek raqamli iqtisodiyot, ish haqining pastligi va h.k. aytib o’tgandik. Ishsizlik darajasini tahlil qiladigan bo’lsak qo’yidagi jadvalga yuzlanamiz.foizda
1-jadval. foizda

	2014	2015	2016	2017	2018	2019	20202)
O‘zbekiston Respublikasi	5,1	5,2	5,2	5,8	9,3	9,0	10,5
Qoraqalpog‘iston Respublikasi	5,4	5,3	5,4	6,0	9,5	9,1	10,5
viloyatlar:
Andijon	5,6	5,6	5,6	6,0	9,6	9,2	10,9
Buxoro	5,2	5,5	5,4	5,5	9,0	8,9	10,6
Jizzax	5,4	5,2	5,4	5,0	9,4	9,2	11,0
	2014	2015	2016	2017	2018	2019	20202)
Qashqadaryo	5,5	5,5	5,3	6,1	9,7	9,3	11,1
Navoiy	5,2	5,0	5,0	5,2	8,7	8,5	9,4
Namangan	5,3	5,2	5,3	5,8	9,5	9,1	10,6
Samarqand	5,6	5,7	5,7	6,5	9,7	9,3	11,0
Surxandaryo	5,5	5,5	5,6	6,7	9,5	9,3	11,1
Sirdaryo	4,6	4,9	4,4	5,1	9,6	9,3	11,0
Toshkent	3,9	4,1	4,1	5,2	9,0	8,9	10,5
Farg‘ona	5,4	5,4	5,5	6,4	9,7	9,3	10,9
Xorazm	5,5	5,4	5,5	5,7	9,5	9,1	10,9
Toshkent sh.	3,6	3,8	3,6	4,5	7,9	7,4	8,0

Ishsizlik darajasi to‘g‘risida ma‘lumot⁶
Bu jadvalda biz har bir viloyatda ishsizlik darajasi necha foizda ekanligini ko’rishimiz mumkin. Samarqand viloyatida 2014-yilda 5,6 foizni ishsizlik tashkil qilgan, 2015-yilda 5,7 foizni tashkil qilgan, .........2019-yilda 9.3foizni tashkil qilgan,va so’ngi 2020-yilda esa ko’rsatkich haryilgidan ham ko’pligini ko’rishimiz mumkin bu ko’rsatkich 11foizni tashkil qilayapti. Har bir viloyatlarda ham shunday ishsizlikning o’sib borish tartibi keltirilgan. O’zbekiston bo’yicha bu ko’rsatkichlarga to’xtaladigan bo’lsak 2014-yilda 5,1foizni tashkil qiladigan ekan, 2015-yilda 5,2foizni va h.k bizga kerakli bo’lga oxirgi ikki yilga e’tibor beradigan bo’lsak 2019-yilda 9,0foizni 2020-yilga qaraydigan bo’lsak bu ko’rsatkich10,5foizni tashkil qilayotganini ko’rishimiz mumkin. Biz shuni aytamizki so’ngi bir yilda mamlakatimizda ishsizlik darajasi 1,5foizga ko’tarilganini. Biz aytishimiz mumkinki mamlakatimizda shuncha ish o’rinlari ochilib ish haqlari ko’tarilsa ham ishsizlik darajasi tushishni o’rniga ko’tarilayotganini ko’rishimiz mumkin. Yuqoridagi ma’lumotlarga tayangan holda jadvaldagi ko’rsatkichlarni tahlil qiladigan bo’lsak eng avvalo biz bandlilik darajasini ko’rishimiz kerak bo’ladi.
2-jadval. foizda

	2014	2015	2016	2017	2018	2019	20202)
O‘zbekiston Respublikasi	67,7	68,2	68,7	69,2	67,4	68,3	66,1
Qoraqalpog‘iston Respublikasi	57,9	58,1	58,1	58,3	62,9	63,0	61,3
viloyatlar:
Andijon	70,8	71,5	72,3	73,0	69,6	70,2	67,1
Buxoro	74,0	73,4	72,9	72,5	70,7	69,3	67,8
Jizzax	57,3	58,1	59,1	60,0	61,6	67,2	66,0
Qashqadaryo	62,5	63,3	64,3	65,4	64,8	64,1	61,5
Navoiy	73,6	73,2	72,8	72,4	69,2	69,5	67,6
Namangan	59,3	60,5	61,9	63,4	63,8	66,5	64,4
Samarqand	66,5	67,6	68,7	69,7	66,3	65,4	62,8
Surxоndaryo	63,4	64,3	65,4	66,6	65,2	67,2	63,6
Sirdaryo	72,9	72,2	71,7	71,1	70,5	69,0	65,0
Toshkent	75,1	75,3	75,4	75,2	71,4	71,5	69,0
Farg‘ona	68,8	69,1	69,6	69,9	66,0	67,6	64,6
Xorazm	65,0	65,6	66,3	66,9	64,6	66,2	63,5
Toshkent sh.	80,9	81,1	81,0	80,8	77,5	80,5	83,2

Bandlik darajasi to‘g‘risida ma'lumot⁷

Bu jadvalga ya’ni bandlik darajasi to’g’risidagi ma’lumtlarni qaraydigab bo’lsak bu ko’rsatkich 2014-yilda 67,7foizni tashkil qilganligini ko’rishimiz mumkun, 2015-yilda esa bu ko’rsatkich 0,5foizga oshganligini ko’rishimiz mumkin(68,2foiz), 2016-yida ham 0,5 foizga o’sgan,2017-yilda ham 0,5 foizga ko’tarilgan,2018-yilda esa 1,8foizda kamaygan, 2019-yilda yana 0,9foizda o’sgan, 2020-yilda esa yana 2,2foizga kamayganligini ko’rishimiz mumkin. Bandlik darajasi so’ngi yilda 2,2foizga tushganligi bizga ma’lumki bandimiya davrida ko’p tadbirkorlar ish foaliyatini to’xtatib to’rganligini eng kata sabablaridan bir desak mubolag’a bo’lmaydi.

Biz ishsizlik va bandlik darajalariga e’tibor beradigan bo’lsak ishsizlik darajasi har yili ko’ralilgan , lekin biz bandlik darajasiga qaraydigan bo’lsak ma’lum bir yilda ko’tarilgan va ma’lum bir yillarda kamayganligini ko’rib chiqdek.
Inflyatsiya va inflyatsion kutilmalar. 2020 yilning fevral oyida yillik inflyatsiya yanvar oyiga (14,3 foiz) nisbatan 0,8 foiz bandga va 2019 yilning dekabr (15,2 foiz) oyiga nisbatan 1,7 foiz bandga pasayib, 13,5 foizni tashkil qildi. 2020 yil fevralda bazaviy inflyatsiya 2019 yil dekabrga nisbatan solishtirganda 1,4 foiz bandga pasayib, 12,5 foizlik darajagacha tushdi.
Inflyatsiya darajasining pasayishiga, birinchi navbatda, fundamental omillar, jumladan, iqtisodiyotni kreditlash hajmi va byudjet xarajatlarining o‘sish sur’atlarining sekinlashuvi, shuningdek, 2019 yilda yuzaga kelgan bir martalik omillar (o‘tgan yil yanvar oyida QQSga tortiladigan bazaning kengayishi, avgust oyida milliy valyuta kursining devalvatsiyasi hamda energiya resurslari narxining oshishi, oktabr oyida un va non narxining erkinlashtirilishi) ta’sirining qisqarishi sabab bo‘ldi. Mavsumiy tebranishlarning ta’sirining kamayishi joriy yilning yanvar-fevral oylarida oziq-ovqat mahsulotlari narxlarining barqaror bo‘lishiga xizmat qildi va ushbu guruh narxlarining o‘sishi 2,4 foiznitashkil qildi (2019 yilning yanvar-fevral oylarida 4,9 foiz). Saqlash infratuzulmasining kengayishi va issiqxonalar tarmog‘ining rivojlanishi hisobiga qish oylarida meva va sabzavotlar narxining keskin oshishi kuzatilmadi. Xususan, 2019 yilning yanvar-fevral oylarida mevalar 15,6 foizga, sabzavotlar 13,8 foizga oshgan bo‘lsa, joriy yilda narxlar o‘sishi qariyb ikki barobarga pasayib, mos ravishda 7,7 foiz va 6,3 foizni tashkil qildi. Shuningdek, bug‘doy uni va non mahsulotlari narxlarining bozor sharoitlariga moslashib borishi natijasida ularning INIga ta’siri sezilarli darajada pasaydi va non mahsulotlarining ulushi 0,08 foiz bandni tashkil qildi (2019 yil yanvar-fevral oylarida 0,2foiz band). Mazkur davrda go‘sht va go‘sht mahsulotlari narxlarining o‘sishi 2019 yilning yanvar-fevral oylaridagi kabi (2,3 foiz) bo‘lib, inflyatsiyaga sezilarli ta’sir ko‘rsatdi. 2020 yil yanvar-fevral oylarida nooziq-ovqat tovarlari narxining o‘sishi 0,8 foizni (2019 yilning mos davrida - 2 foiz), xizmatlar tariflarining oshishi 0,6 foizni tashkil qilib, 2019 yilning mos davriga nisbatan (1,3 foiz) ikki barobarga sekinlashdi. Aholining va tadbirkorlik sub’ektlarining inflyatsion kutilmalari, 2019 yil IV choragidagi o‘sishdan so‘ng, 2020 yil yanvar-fevralda sezilarli darajada pasaydi. Xususan, aholi va tadbirkorlik sub’ektlarining o‘rta muddatli kutilmalari 2019 yil dekabr oyidagi 18 foiz va 18,1 foizdan 2020 yil fevral oyida mos ravishda 15,5 foiz va 16,3 foizgacha pasaydi. Pul-kredit sharoitlari mo‘tadil fiskal siyosat sharoitlari, iqtisodiyotga kredit quyilmalari qoldig‘ining yuqori bo‘lmagan darajada o‘sishi va pul-kredit siyosati bozor instrumentlarining faol qo‘llanilishi ta’sirida shakllandi.
Pul-kredit siyosati instrumentlari yangi qatorining joriy etilishi banklararo pul bozori o‘rtacha tortilgan foiz stavkasining Markaziy bankning asosiy stavkasiga yaqinlashishiga sharoit yaratdi (yanvar oyida 15,8 foiz va fevral oyida 15,2 foiz). Joriy yil boshidan Markaziy bank tomonidan 1,75 trln. so‘mlik qisqa muddatli obligatsiyalar muomalaga chiqarildi, 2 trln. so‘mlik byudjet mablag‘lari Markaziy bank depozitiga jalb etildi va bu bank tizimi likvidligida mavjud tarkibiy profitsitni qisqartirishga yordam berdi.
2020 yilning yanvar-fevral oylarida iqtisodiyotga ajratilgan kreditlarning o‘sish sur’ati 2019 yilning mos davriga (6,0 foiz) nisbatan 3,5 foiz bandga pasayib 2,5 foizni tashkil etdi. Kredit portfeli umumiy o‘sish sur’atining pasayishiga qaramasdan bozorning turli segmentlarida kreditlarning o‘sish dinamikasi turlicha bo‘ldi.⁸