2.3-мисол. Оддий эгилувчи элемент. Чордоқли бино ёпмасига ўрнатилган яхлит ёғоч тўсинни ҳисоблаймиз. Тўсиннинг ҳисобий узунлиги l=3,1 м. Иморат синфи –I. Бинонинг ишончлик коэффициентлари γn=1,0 га тенг.
Юкнинг меъёрий қиймати qн= 3,48 кН/м. Юкнинг ҳисобий қиймати q= 4,00 кН/м. Материал тури – қарағай. Метериалнинг эгилишдаги ҳисобий қаршилиги RЭ= 1,3 кН/см2 га тенг.
Ёғоч материаллари сортаментидан (1,10-жадвал) тўсиннинг кесим юзасиниА=b·h=100·150 мм га тенг қилиб танлаймиз.
Кесим юзасининг қаршилик моменти W=b·h2 / 6 =10·152 /6= 375 см3.
Кесим юзасининг инерция моменти J =b·h3 /12 = 10·153/12 =2812,5 см4.
Кесим юзасидаги ҳисобий эгувчи момент M =q 2/8 = 4 3,102/8 = 4,805 кН·м.
Тўсиннинг эгилишдаги нормал кучланиши (2.9) формуладан аниқланади.
=M/W= 4,805·102 / 375 = 1,28 1,3/1= 1,3кН/см2.
Тўсиннинг нисбий эгилиши (2.17) формула орқали аниқланади.
ƒ/l = 5 qн 3/384·Jбр· Eё= 5·3,48·10-2 ·3,10·103 / 384·103·2812,5= = 0,0049 [ ƒчег/γn ] =[ 1/200]/1= 0, 005/1= 0, 005.
бу ерда: J – кесим юзасининг инерция моменти;
E=103 кН/см2– қарағай материали учун ёғочнинг эластиклик модули; [ƒ/l] – ёпмаларда жойлашган тўсинларнинг чегаравий эгилувчанлиги
бўлиб, унинг қиймати 2.3-жадвалга асосан, [1/200] га тенг.
Эгилган тўсиннинг мустаҳкамлиги ва турғунлиги таъминланган.
2.5-жадвал
Мустақил бажариш учун вариантлар
Кўрсаткичла р номи
|
Вариантлар
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10
|
Меъёрий юк, кН/м
|
2,00
|
2,20
|
2,50
|
2,70
|
3,00
|
3,20
|
3,40
|
3,60
|
3,80
|
4,00
|
Ҳисобий юк, кН/м
|
2,20
|
2,40
|
2,70
|
3,00
|
3,20
|
3,50
|
3,80
|
4,00
|
4,40
|
4,60
|
Кесим юзаси, см
|
7,5 10
|
10
10
|
10
12,5
|
12,5 15
|
12,5 15
|
15
15
|
15
17,5
|
17,5
22,5
|
22,5 25
|
25
25
|
Тўсиннинг узунлиги, м.
|
2,4
|
2,6
|
2,8
|
3,0
|
3,2
|
3,4
|
3,6
|
3,8
|
4,0
|
4,2
|
Ёғоч матери- алтури
|
жука
|
терак
|
шум тол
|
эман
|
заранг
|
тол
|
қа- йин
|
оқ қайин
|
қара
ғай
|
тило
ғоч
|
Иморат синфи (1.17-жадвал)
|
I
|
II
|
III
|
I
|
II
|
III
|
I
|
II
|
III
|
I
|
2.4. Сиқилиб-эгилувчи элементларни ҳисоблаш
Сиқилиб-эгилувчи элементларга бўйлама сиқувчи куч N ва эгувчи момент M таъсирида ишлайдиган элементлар мисол бўла олади.
Бу турдаги конструкцияларда қўшимча эгувчи момент қуйидаги ҳолларда содир бўлади:
-сиқувчи кучнинг номарказий таъсиридан;
текис тақсимланган юк ва сиқувчи кучнинг биргаликдаги таъсиридан;
-эгри чизиқли элементга бўйлама кучнинг таъсиридан;
кесим юзаси носимметрик кучсизлантирилган элементларда ва бошқалар [11].
Сиқилиб-эгилувчи элементларнинг ҳисобий схемаси 2.8-расмда келтирилган.
Бу турдаги элементларда бузилиш, сиқилувчи элементларнинг турғунлигини йўқотишидан, эгилиш натижасида кучсизланишни чегаравий қийматдан ошиб кетиши натижасида содир бўлади.
2.8-расм. Сиқилиб-эгилувчи элементнинг ҳисобий схемаси.
Доимий ва ўзгарувчан кесим юзали сиқилиб-эгилувчи элементларнинг эгилиш текислигидаги мустаҳкамлигини текшириш қуйидаги формула асосида амалга оширилади:
=N/ Aҳис +Mқ/Wҳис Rс/γn. (2.22) бу ерда: Мқ –бўйлама ва кўндалангкучларнинг таъсиридан пайдо бўладиган қўшимча эгувчи момент;
Wҳис–ҳисобий кўндаланг кесим юзасининг қаршилик моменти;
Aҳис – ҳисобий кўндаланг кесим юзаси;
Rс – материалнинг сиқилишдаги ҳисобий қаршилиги; γn–ишончлик коэффициенти.
Бўйлама ва кўндаланг кучларнинг биргаликдаги таъсиридан пайдо бўладиган (Мқ) қўшимча эгувчи момент қуйидаги формула орқали аниқланади:
Мқ= М / . (2.23) бу ерда: М –ҳисобий кесим юзасидаги эгувчи момент;
–қиймати 1 дан 0 гача ўзгарувчи, кесим юзасида пайдо бўладиган қўшимча моментни эътиборга олувчи коэффициент бўлиб, қуйидаги формуладан аниқланади:
= 1– N/·Rс·Aбр. (2.24)
бу ерда: – бўйлама эгилиш коэффициенти бўлиб, эгилувчанлик >70
бўлганда = 3000 /2 формула билан аниқланади.
Елимланган сиқилиб-эгилувчи конструкцияларнинг таянч кесим юзасидаги уринма кучланишнинг қиймати (2.25) формуладан аниқланади:
=1,5Q·kёр / h·bҳис Rёр (2.25) бу ерда:Q–таянчдаги кесувчи куч; kёр–ёрувчи кучланиш концентрацияси коэффициенти; h–кесим юзасининг таянчдаги баландлиги; bҳис–кесим юзасининг ҳисобий эни.
2.4-мисол. Икки томони шарнир бириктирилган, сиқилиб-эгилувчи тўсиннинг мустаҳкамлиги ва турғунлигини қуйидаги маълумотлар асосида текшириш талаб этилади.
Тўсиннинг кесим юзаси А= b·h =125·150 мм, узунлиги l=3,0 м, ҳисобий сиқувчи кучнинг қиймати N=24 кН.Ҳисобий текис тақсимланган юкнинг қиймати q = 4,5 кН/м. Иморат синфи –II. Бинонинг ишончлик коэффициенти γn
=0,95 га тенг.
Кесим юзасидаги ҳисобий эгувчи момент
M =q 2 /8 = 4,5 32/8 = 5,0625 кН·м.
Тўсиннинг кесим юзаси
А=b· h=12,5·15 =187,5см2.
Кесим юзасининг қаршилик моменти
W =b·h2 / 6 =12,5·152 / 6= 468,75 см3.
Кесим юзасининг инерция радиуси r =0,289·b=0,289·15=4,335 см.
Тўсиннинг эгилувчанлиги
= l0/r=300 /4,335=69, 2 70.
Коэффициентнинг қиймати
= 1-2·N /3000·Rс·Aбр=1 – 69,22·24/3000·187,5·1,4 = 0,85.
Тўсиннинг эгилишдаги нормал кучланиши (2.21) формуладан аниқланади:
=N/ Aҳис +Mқ/Wҳис= 24/ 187,5 +5, 956 · 102 / 468,75 = =1,4 Rэ/γn=1,4 / 0,95 = 1,47кН/см2.
бу ерда:Мқ –бўйлама ва кўндаланг кучларнинг таъсиридан пайдо бўладиган қўшимча эгувчи момент;
Wҳис–ҳисобий кўндаланг кесим юзасининг қаршилик моменти;
Aҳис – ҳисобий кўндаланг кесим юзаси;
Rэ – материалнинг эгилишдаги ҳисобий қаршилиги; γn–ишончлик коэффициенти.
Бўйлама ва кўндаланг кучларнинг биргаликдаги таъсиридан пайдо бўладиган (Мқ) қўшимча эгувчи момент қуйидаги формуладан аниқланади:
Мқ= М / =5,0625/ 0,85 =5,956 кН· м бу ерда:М –ҳисобий кесим юзасидаги эгувчи момент;
–қиймати 1 дан 0 гача ўзгарувчи, кесим юзасида пайдо бўладиган қўшимча моментни эътиборга олувчи коэффициент.
Тўсиннинг эгилишга перпендикуляр текисликда турғунлигини текшириш талаб этилмайди, чунки, Mқ/Wҳис 0,1N/Aга тенг.
Сиқилиб-эгилувчитўсиннинг мустаҳкамлиги ва турғунлиги таъминланган.
2.6-жадвал
Мустақил бажариш учун вариантлар
Кўрсаткичлар номи
|
Вариантлар
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10
|
Сиқувчи юк, кН
|
16
|
17
|
18
|
19
|
20
|
22
|
24
|
25
|
26
|
28
|
Эгувчи текис тақсимланган юк, кН/м
|
3,60
|
3,80
|
4,00
|
4,20
|
4,40
|
4,60
|
4,80
|
5,00
|
5,20
|
5,40
|
Тўсиннинг кесим юзаси, см
|
7,5 10
|
10
10
|
10
12,5
|
12,5 15
|
12,5 15
|
15
15
|
15
17,5
|
17,5
22,5
|
22,5 25
|
25
25
|
Ёғоч матери- алт ури
|
қара
ғай
|
терак
|
акас
|
эман
|
қайин
|
шум тол
|
граб
|
оқ қайин
|
жука
|
тило
ғоч
|
Тўсиннинг узунлиги, м
|
2,4
|
2,6
|
2,8
|
3,0
|
3,2
|
3,4
|
3,6
|
3,8
|
4,0
|
4,2
|
Иморат синфи (1.17-жадвал)
|
I
|
II
|
III
|
I
|
II
|
III
|
I
|
II
|
III
|
I
|
2.5-мисол. Кесим юзаси иккита ўлчамлари А=2·b·h=2·150·200 мм, узунлиги l=4,0 м, бир-бири билан 400 мм оралиқда диаметри 14 мм бўлган болтлар билан бириктирилган сиқилиб-эгилувчи устуннинг мустаҳкамлигини текширинг.
Ҳисобий чўзувчи куч N=450 кН. Устунинг учлари шарнирли бириктирилган. Иморат синфи –II. Бинонинг ишончлик коэффициенти
γn = 0,95 га тенг.
1. Устуннинг у-у ўқига нисбатан турғунлигини текшириш:
Устун кесим юзасининг геометрик характеристикалари
А=2 ·b· h= 2 ·150 ·200 = 600 см2.
у – у ўқига нисбатан устуннинг эгилувчанлиги
у= l0/rу=l0/0,289·h= 400 /0,289·30=41,14 70.
бу ерда: rу – у - у ўқига нисбатан элемент кесим юзасининг инерция
радиуси бўлиб, ҳисобланаётган чорқирра тўсин учун rу =0,289·30 га тенг.
l0–тўсиннинг ҳисобий узунлиги бўлиб, икки томони ҳам
шарнир бириктирилганда унинг қиймати l0-1,0l га тенг.
Бирикманинг ўзгарувчанлик коэффициенти, элементларнинг ўлчами ва бириктирувчи болтларнинг диаметрига мос равишда қуйидаги шартларга асосан аниқланади:
d = 1,41 b /7 = 2,14 см; kс = (l /5)·d2=(1,5)·1,42 =0,102.
Сиқилаётган иккита 150·200 мм ўлчамли чорқирра узунлиги бўйлаб 2 қатор 400 мм қадам билан болтлар ёрдамида бириктирилганлиги сабабли, 1 метр узунликка тўғри келадиган кирқим чокларининг сони пч=1 дона, пқ=2/0,4 =5 қирқим/м ўз. га тенг. У ҳолда келтирилган эгилувчанлик коэффициенти қуйидаги формуладан аниқланади:
= 1, 765.
бу ерда: kс– болтли бирикмаларнингўзгарувчанлик коэффициенти бўлиб,
kс=0,102 га тенг; пч –бирикмадаги чоклар сони,пч = 1 га тенг;
пқ– устуннинг 1 метр узунлигидаги қирқимлар сони, пқ=5 га тенг; l0 – устуннинг ҳисобий узунлиги, l0= 4 мга тенг.
У ҳолда келтирилган эгилувчанлик кел= ·у = 1,765·41,14= 72,61. у-у ўқи бўйлаб ҳисобий кучланиш (2.2) формуладан аниқланади:
c =Nс/ Аҳ Rc /γn=1,5/0,95=1,58 кН/см2.
бу ерда: с– кесим юзасидаги нормал кучланиш;
Nс– сиқувчи бўйлама юк;
Aнт– кўндаланг кесимнинг нетто юзаси;
Aҳ– кўндаланг кесимнинг ҳисобий юзаси;
Rс – элементнинг сиқилишдаги ҳисобий қаршилиги;
– бўйлама эгилиш коэффиценти; γn– ишончлик коэффициенти.
Бўйлама эгилиш коэффициенти эгилувчанлик > 70 бўлганда, қуйидаги (2.5) формуладан аниқланади: =3000 /у2= 3000/72,612=0,57.
2.Устуннинг х-х ўқига нисбатан турғунлигини текшириш:
Устуннинг х-х ўқига нисбатан эгилувчанлиги х= l0/rх=l0/ 0,289·h= 400 /0,289·20=69,2 70.
бу ерда: rу–х-х ўқига нисбатан элемент кесим юзасининг инерция радиуси бўлиб, ҳисобланаётган чорқирра тўсин учун rх = 0,289·20 га тенг; l0–тўсиннинг ҳисобий узунлиги бўлиб, икки томони ҳам шарнирли
бириктирилганда, унинг қиймати l0– 1,0l га тенг.
Бўйлама эгилиш коэффициенти
=1 – 0,8·(х /100)2 = 1 – 0,8·(69,2 /100)2 = 0,617.
Устун кесим юзасидаги ҳисобий кучланиш
c =Nс/Аҳ Rc / γn=1,5/0,95 = 1,58 кН / см2.
бу ерда: с– кесим юзасидаги нормал кучланиш;
Nс– сиқувчи бўйлама юк;
Aнт– кўндаланг кесимнинг нетто юзаси;
Aҳ– кўндаланг кесимнинг ҳисобий юзаси;
Rс– элементнинг сиқилишдаги ҳисобий қаршилиги;
– бўйлама эгилиш коэффиценти;
γn– ишончлик коэффициенти.
Кесим юзасининг хисобий қиймати Аҳис, унинг юзаси Абр га тенг, яъни
Аҳис = Абр=600 см2 .
Кесим юзасининг кузсизланган майдони
Акучс=2·d·h = 2· 1,4· 30 = 84 0,25Абр= 0,25·600 = 150 см2 .
Сиқилиб-эгилувчи устуннинг мустаҳкамлиги ва турғунлиги таъминланган.
2.7- жадвал
Do'stlaringiz bilan baham: |