49
1501) ulkan ma’rifiy va tarbiyaviy aha
miyat
ga ega bo‘l
gan
adabiy merosi bilan
tanishish asnosida, har bir asrda nafaqat uning Vatani bo‘lgan O‘rta Osiyoda, balki
butun dunyoda unga bo‘lgan qi
ziqish
ni e’ti
rof
etgan holda uning ustozlari
–
mutafakkirlar va shoirlarni yodga olish za
rur bo‘ladi. Ularni keng teran fikrlaydigan,
uzoq kelajakni ko‘zlab ish qiladigan shaxs si
fa
tida shakllanishida hal qiluvchi ta’sir
o‘tkazdilar. Bu shoir Mir Qosim Anvariydir, uni xalq nihoyatda yaxshi ko‘rar edi, lekin
hukumdorlar uning haqqo
niy so‘zi, ijodida haqiqatni gapirganligi uchun ta’qib qilardi.
Yosh Alisher Navoiy adabiy ijodini, “Hikmatlar” kitobini nihoyatda qadrlagan mu
ta-
fakkir shoir Farididdin Attorni yodga olish mumkin.
Alisher
Navoiyning shogirdi va uning sheriyati ixlosmandi Xondamir o‘zi
ning
buyuk shoirga bag‘ishlangan “Makorimul ahloq” asarida shoirning yoshlik yil
larida
bo‘lib o‘tgan bir voqeani keltirib o‘tadi. Turkiy va forsiy tilda asarlar yaratgan, o‘z
davri qalami hu
kumdori hisoblangan to‘qson sakkiz yoshli shoir Mavlono Lutfiy, o‘n
ikki yoshli o‘smir Alisher Navoiydan:
Orazing yopqoch ko‘zimdin sochilur har lahza yosh,
Bo‘ylakim, paydo bo‘lur yulduz, nihon bo‘lg‘och quyosh...
Misralarini eshitib, o‘z hayratini yashirmaydi. Unda jaranglagan baytlar ta
komili
va uyg‘unligiga tan beradi va shunday deydi: “Men hayotim davomida yozgan o‘n ikki
ming
bayt she’rimni mana shu ikki baytga almashishga tayyorman”, degan so‘zlari
bilan yosh shoirga oq fotiha beradi”
44
. Ikki
yarim asrdan keyin Rossiyada, Sankt-
Peterburg yaqinidagi Sarskoye selo
da o‘tkazilgan bitirish imtixonida taniqli to‘qson
yoshli rus shoiri Gavriil Romanovich Derjavin boshqa
buyuk shoir Aleksandr
Sergeyevich Pushkinga xuddi shunday oq fotiha berganligini yuqoridagi fikrning
takrori sifatida kel
tirish mumkin. Bu haqda A.S.Pushkinning o‘zi (1799
-
1837) she’
riy
romani “Yevgeniy Onegin”da shunday yodlaydi: “Keksa Derjavin bizga nazar soldi va
rih
lat qilayotib oq fotixa berdi”
45
. Shu bilan avvalgi tarix boshqa shoir taqdirida
takrorlandi. Akademik Vohid Zohidov Alisher Navoiy
dostonlari muqaddimasida
shun
day yozgan edi: “Shunday qilib A
lisher Navoiy hayotiga bolalikdan va abadiyga
she’riyat kirib keldi, ulug‘vor badiiy asarlardan qadriyat
lar yaratdi,
ular davrlardan
o‘tib kelib, abadiylikka daxldor bo‘lib qoldi”
46
.
Turli davrlarda Alisher Navoiyning ijodiy merosini o‘rgangan ko‘pgina
tadqiqotchi
olimlar u asosan dunyoviy sevgini kuylashga ba
g‘ish
langanli
gini ta’kid
lagan. Yirik
sharqshunos (turkshunos, eronshunos) olim Yevgeniy Eduardovich Bertels (1890-
1957) olimlarning tanqidiga qaramay o‘z ilmiy ish
larida Alisher Navoiy she
’riyatining
haqqoniyligi va ulug‘vorligi
ni isbotladi. U Alisher Navoiyni Xudo hokimiyat, boylik,
iqtidor kabi katta imkoniyatlar bergan Yusuf Payg‘ambar
bilan tenglashtirgan
Abdurahmon Jomiyning so‘zlarini keltiradi, shuning uchun ham u faqat sevgi
-
muhabbat
lirikasi bilan shu
g‘ullanganligi haqidagi fikr o‘rinli emas.
Buyuk shoir
Alisher Navoiyning ellik ming bayti uning teran fikri, o‘z davridan ko‘pgina yuz
yilliklar
ilgarilab ketgan keng dunyo-
qarashi tufayli Xudoga bo‘lgan sufiylarcha
44
Сулаймонов М. Оразин ёпқач
.
45
Словарь крылатых слов и выражений
.
Режим доступа:
http://dic.academic.ru/dic.nsf/dic_wingwords
/2610/Старик
46
Алишер Навои –
Поэмы. / Библиотека всемирной литературы. Серия первая. т.26. –
М.:
«Художественная литература», 1972. с. 5.
50
muhabbatig
a bag‘ishlangan. Shoirning ijodiy merosi barcha insonni ma’naviy, zakiy
va jismoniy xislatlarini takomillashtirishga chaqirdi va aynan shu narsalar shaxs ta’limi
va tarbiyasida asosiy ahamiyatga ega bo‘lib keldi va shunday bo‘lib qoladi. O‘tgan
davrlarda iqtidorli rassomlar tomonidan Sharqda yaratilgan buyuk odamlarning
hayotiy portretlari jahon tasviriy san’atida nihoyatda yuqori baholangan.
Do'stlaringiz bilan baham: