Hamid olimjon she`riyati

HAMID OLIMJON SHE`RIYATI
(1909–1944)1 Lirik shoir, nozik hissiyot va kechinmalar musavviri
2 «O‘RIK GULLAGANDA» she`ri tahlili
3«CHIMYON ESDALIKLARI»she`ri g`oyasi
Hamid Olimjon g‘oyat qisqa umr ko‘rgan bo‘lsa ham, XX asr o‘zbek adabiyoti tarixida o‘zining umrboqiy asarlari bilan o‘chmas iz qoldirdi. Shoirning o‘n jildlik to‘la asarlar to‘plamida jam bo‘lgan adabiy merosi she’riy asarlari bilan birga, ko‘plab hikoya va ocherklar , dramalar, publitsistik va adabiy tanqidiy maqolalar hamda tarjimalarni o‘z ichiga olgan. Bu adabiy merosda shoir she’riyatining o‘rni alohida.
Hamid Olimjon 1909-yil 12-dekabrda Jizzax shahrida tug‘ildi. To‘rt yoshga yetar-yetmas otasidan yetim qolgan Abdulhamid Azimbobo qo‘lida tarbiya topdi. Xat-savodli Azimbobo nevarasida ham o‘qish-yozishga havas uyg‘otdi. Mashhur xalq shoiri Fozil Yo‘ldosh o‘g‘li ahyon-ahyonda Bulung‘urdan jizzaxlik do‘st-yorlarini yo‘qlab kelganida, uning uyida ham to‘xtar, shunda Abdulhamid bobosi pinjida o‘tirib, ulug‘ shoirning doston va termalarini jon-u dili bilan tinglar edi. Abdulhamidning onasi Komila aya ham ko‘plab ertak va dostonlarni, maqol va matallarni yod bilar edi. Bo‘lajak shoir uzun qish kechalarida onasining Oygul bilan Baxtiyor, Tohir va Zuhra, Yoriltosh haqidagi ertaklarini tinglab, bolalik chog‘laridanoq xalq og‘zaki ijodidan bahramand bo‘lib o‘sgan.
Abdulhamidning bolalik xotirasida bir umrga saqlanib qolgan, hatto «Men bir qaro kunda tug‘ildim. Tug‘ildim-u shu on bo‘g‘ildim» satrlarining tug‘ilishiga sabab bo‘lgan voqea 1916-yilgi Jizzax qo‘zg‘olonining shafqatsiz ravishda bostirilishidir. Jazo otryadi tomonidan jazirama dashtga haydalgan jizzaxliklar orasida yetti yashar Abdulhamid ham bor edi.
Oradan ikki yil o‘tgach, bo‘lajak shoir to‘liqsiz o‘rta maktabga o‘qishga kirdi. Shundan so‘ng Abdulhamid bilim yurti va O‘zbekiston Oliy pedagogika institutida tahsil oldi. Abdulhamid-ning dastlabki ijodi mana shu o‘qish yillarida boshlandi. Uning «Ko‘klam» nomli ilk she’rlar to‘plami va «Tong shabadasi» hikoyalar to‘plami talabalik yillarida chop etildi. Shoir shu davrdan boshlab qaynoq ijodiy va ijtimoiy faoliyat bilan shug‘ullana boshladi. Uning «Olov sochlar», «Poyga», «O‘lim yovga», «Daryo kechasi», «She’rlar», «O‘lka», «Oygul bilan Baxtiyor», «Baxt» she’riy to‘plamlari, dostonlari, tarjima asarlari ketma-ket nashr qilindi. 1939-yilda u O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasiga mas’ul kotib etib tayinlandi.
Yangi o‘zbek she’riyatining kamol topishi, lirik janrlarning rivojlanishi, lirik qahramon tuyg‘ularining badiiy mujassamlanishida Hamid Olimjonning ham munosib o‘rni bor. U tabiatan lirik shoir, nozik hissiyot va kechinmalar musavviridir.
Shoir sevgi mavzusiga murojaat qilganida ham, tabiat tasvirini chizganida ham lirik qahramon tuyg‘ulari baxt-saodat yog‘dulari bilan nurafshon bo‘ladi.
Hamid Olimjonning lirik qahramoni uchun eng muhim narsa – baxtdir. U go‘zallik bilan uchrashar ekan, baxt bilan yuzma-yuz kelgandek bo‘ladi. Shuning uchun ham shoirning sevgi va tabiat tasviriga bag‘ishlangan she’rlarida quyoshli tuyg‘ular mavjlanib turadi. Beg‘ubor insoniy tuyg‘ular, jozib kechinmalar, baxt sururidan shodon lirik qahramonning ruhiyati shoir she’riyatida xalqona, musiqiy ravon ifoda tarziga ega.
Hamid Olimjonning urush davrigacha bo‘lgan ijodida «Ofeliyaning o‘limi», «Holbuki tun...», «Ishim bordir o‘sha ohuda», «Har yurakning bir bahori bor», «Janub kechasida»,«Xayoling-la o‘tadi tunlar...», «Mizimta daryosi», «Daryo ti-niq, osmon beg‘ubor», «Dunyo go‘zal ko‘rinur senga», «Eng gullagan yoshlik chog‘imda» singari o‘nlab lirik durdonalari borki, oradan qancha yillar o‘tmasin, ulardagi nafis tuyg‘ular shalolasi kitobxonga, she’riyat shaydolariga huzur bag‘ishlab kelmoqda. Bu she’rlarida shoir ruh musavviri sifatida namoyon bo‘lib, lirik qahramonning nozik tuyg‘u va kechinmalarini mohirona tasvirlagani yaqqol ko‘zga tashlanadi. O‘RIK GULLAGANDA

Derazamning oldida bir tup

O‘rik oppoq bo‘lib gulladi...
Novdalarni bezab g‘unchalar,
Tongda aytdi hayot otini
V a shabboda qurg‘ur ilk sahar
Olib ketdi gulning totini.
Har bahorda shu bo‘lar takror,
Har bahor ham shunday o‘tadi.
Qancha tirishsam ham u beor
Yellar meni aldab ketadi.
Mayli, deyman va qilmayman g‘ash,
Xayolimni gulga o‘rayman;
Har bahorga chiqqanda yakkash,
Baxtim bormi deya so‘rayman.
Yuzlarimni silab, siypalab,
Baxting bor deb esadi yellar.
Etgan kabi go‘yo bir talab,
Baxting bor deb qushlar chiyillar.
Hamma narsa meni qarshilar,
Har bir kurtak menga so‘ylar roz.
Men yurganda bog‘larga to‘lar
Faqat baxtni maqtagan ovoz:
«Mana senga olam-olam gul,
Etagingga siqqanicha ol.
Bunda tole har narsadan mo‘l,
To o‘lguncha shu o‘lkada qol.
Umrida hech gul ko‘rmay yig‘lab
O‘tganlarning haqqi ham senda.
Har bahorni yig‘lab qarshilab
Ketganlarning haqqi ham senda...»
Derazamning oldida bir tup
O‘rik oppoq bo‘lib gulladi...
«O‘RIK GULLAGANDA» SHE’RI HAQIDA

Hamid Olimjon ijodiy merosida tabiat lirikasiga bag‘ishlangan she’rlar ko‘plab uchraydi. Ular orasida «O‘rik gullaganda» she’ri alohida ajralib turadi. «Derazamning oldida bir tup o‘rik oppoq bo‘lib gulladi...» satrlari bilan boshlangan she’r o‘zbek diyoriga keluvchi bahor nashidasining madhi sifatida yangr ab keladi.

«O‘rik gullaganda» she’ri faqat bahor faslidagi tabiat tasviridan iborat emas. She’rda shoirning ruhiy kayfiyati yetakchilik qiladi. She’rdagi hissiy oqim tabiat tasviridan shoir «men»iga ko‘chadi; shoir bilan yellar orasida kichik bir ziddiyat kuzatiladi. Shoir bahorning nafis qilig‘iga nisbatan o‘zida g‘ashlik sezmaydi va aytadi: