Madaniyatida tarixiy janrdagi tasviriy

A.Abdullayev. “Shoir Alisher Navoiy”. 1981 yil.
 
Bu sha
fqatsiz satrlar “Hayrat ul abror” 
dostonidan olingan. U “Xamsa”dagi birinchi 
doston 
hisoblanadi, 
unda 
bayonning 
xalqchilligi va haqqoniyligi birinchi shart 
bo‘lib qoldi. Eng avvalo bu shart umuman 
adabiyot va san’atni foydali va ta’sirchan 
qiladi. Agar 
adabiyot va san’at hayot 
haqiqatidan mosuvo bo‘lsa, ular insoniyat 
mada
niyati va ma’naviyati mulki bo‘la 
oladimi, degan savol tug‘iladi:
G‘azalda agar ma’no bo‘lmasa
 
Uning qadri yo‘qdir bo‘lsa ham jarangdor.
 
Agar so‘z haqiqat bo‘lsa,
 
Tosh erib suvga aylanar
48
. 
Bu so‘zlar dasturiy hujjat hisoblanadi va 
Alisher Navoiy she’riyati bilan tanish 
bo‘lgan va u orqali tarbiyalangan, qandaydir 
yangilik va go‘zallik yaratayot
gan barcha 
ijod axli uchun zaruriy qoida hisoblanadi. 
Shoir xalqiga va Vataniga xizmat qilgan 
hukumdorni 
tan 
oladi, 
hukumdorlar 
yaratganing yerdagi soyasi degan fikrni rad 
etadi: 
O‘zingning qulingga o‘xshaysan tamom –
 
Botiningu zohiring unikidek davom. 
 
XV asrda hukumdorning yaqin ma
slahatchisi bo‘lib turib bunday so‘zlarni aytish 
uchun ulkan jur’at kerak edi.
Rassom Abdulhaq Abdullayev yaratgan Alisher Navoiy 
portreti estetik qim
mati bilan birga buyuk shoirning ma’naviy olamini ochib berishi 
bilan ham qimmatlidir. Davrlar va taomil
lar kam o‘zgardi va ziyoli odamlarning bu 
taomil
larga bo‘lgan munosabati ham o‘zgarmadi. Rassomning hayotga qarashlari uni
-
ng buyuk ajdodlari qarashlariga o‘xshab qoldi.
1995 yili rassom 
Aziza Mamatova
Alisher Navoiy obrazini yaratdi. Uni realistik, 
yaxshi va keng ma’noda ishlangan portret deb bo‘lmaydi. Buni ko‘proq XV asr oxirida 
miniatyurachi rassom Mahmud Muzahhib ishlagan buyuk shoir hayotlik paytida 
ishlagan portretiga o‘xshatish mumkin. Egik qomat ham, dono bo
qishlar ham va 
o‘ychan yuz ifoda
si ham 
–
barchasi ana shuning o‘zi. Portretdagi li
bos va fon ham 
o‘shaning o‘zi. Rassom shunday degan edi: “1991 yili O‘zbekiston xalq shoiri Rauf 
Parfi menga Alisher Navoiyning rus tiliga tarjima qilingan “Xamsa” asarini sovg‘a 
qildi, uni L.Penkovskiy, S
.Lipkin va V.Derjavin tarjima qilgan edi. “Siz en
di jaxon 
adabiyotini jiddiy o‘rganing” –
dedi. Kitobning xajmi judda katta, sakkiz yuz sahifa 
edi.
48
Алишер Навои –
Поэмы. с. 10. 

---

53 
Kitobni o‘qiy boshladim, bu ajoyib dostonlar menga yoqib qoldi. “Xamsa”, 
“Hayrat ul abror” dostonidan bo
shlangan edi, uni V.Derjavin ajoyib tarzda tarjima 
qilgan edi. XV asrda yashagan va dostonda mamlakatimiz xalqining XX asr oxiridagi 
hayotiga juda o‘xshashib ketadigan Hirot shahri keng turli ja
moatchiligining hayoti va 
taomillarini aks ettirgan shoirning haqqoniyligi meni hayratga soldi. Negaki katta 
san’atning kuchi ehtimol aynan davrlarga mut’eligida emas
dir, negaki besh asr ilgari 
mavjud bo‘lgan adolat va jaholat o‘rtasidagi abadiy kurash bizning davrimiz uchun 
ham xos bo‘lib qolaverdi. Mana shu fikr
lar uzoq
ni ko‘ra oladigan va o‘z yukini o‘zi 
ko‘targan, o‘z xalqining og‘irini biroz bo‘lsada yengillashtirish uchun tinimsiz mehnat 
qilgan buyuk shoir obrazini yaratish xoh
shi paydo bo‘ldi”.