M. Y. Ayupova

Guruhli m ashg‘ulot turlari
Bir turdagi m ashg'ulotlar L.S. Svetkova va shogirdlari to m o n id an
m o to r afaziyali b em orlar uchun ishlab chiqilgan. Bu m ash g'ulotlard a 
tasn if rasm u yoki bu maishiy m avzuda dialog olib borish m etodlaridan 
foydalaniladi. B em orni biron vaziyatga tushib qolganda, shu vaziyatga 
qarab o'zini biro n qiyofaga solishni "dramatizatsiya" m etodi ko'rsatadi.
2 
turdagi guruhli m ashg'ulotlar E.S. Beyn va M.A. Bogrash (1977) 
tom onidan afaziyali bem orlaming aralash guruhlari uchun ishlab chiqilgan. 
Bu m a s h g 'u lo tla rd a , k e c h a y o tg a n siyosiy va sp o rt m a v z u la rid a g i 
suhbatlardan foydalaniladi. M ashg'ulotning borishida logoped va bem orlar 
geografik xaritadan m am lakatlar, shaharlar, daryolarni topishga m urojaat 
qiladilar. Turli xil tarixiy m avzulardan foydalaniladi, m asalan, bem orning 
o 'tg a n hodisalar haqidagi xotiralari, shaxsiy hayotiy tajribasi jalb etiladi.
297

---

T e le k o ‘rsa tu v larn i k o ‘rg a n d an s o ‘ng tu rli x a lq la rn in g u rf-o d a tla ri \
m uhok am a qilinadi. B em orning qiziqib qolishlari beixtiyoriy gapirib 
berishga o ‘z fikrini bayon qilishga olib keladi. B unday m ashg‘ulotlarda 
afaziyaning turli fo rm alarid agi va tu rli o g ‘irlikdagi n u tq buzilishli 
bem orlarn i birlashtirish m um kin, chunki su h b atlar m avzusi k attalar 
qiziqishiga yaqindir.
3 
turdagi guruhli m ashg'ulotlarn i M .K . B urlakova (1982) ishlab 
chiqqan. U guruhli m ashg'ulotlarda sog‘lom kattalar b o ‘sh vaqtlarida 
o ‘ynaydigan turli xil nutq o ‘yinlaridan foydalanishni k o ‘zda tutadi. Bu 
krossvordlar, rebuslar yechish, ko‘p qismli m urakkab bir so'zdan ko‘pgina 
so 'zlar tuzish va shu kabilar. Bu m ashg‘ulotlar yengil va o ‘rta darajasidagi 
afaziyaning turli formasidagi bem orlarga m o ‘ljallangan.
K orreksion-pedagogik ishning barcha bosqichlarida em otsional omil 
m uhim aham iyatga ega. Afferent va sensor afaziyali bem orlar, gohida 
efferent afaziyali bem orlar ruhan ezilgan b o la d ila r, doim o ruhlantiruvchi, 
dalda beruvchi suhbatlarga m uhtoj boladilar. Tiklanishning perspektivalari 
nutq buzulishini bartaraf etish bo'yicha sistemali, astoydil ishlash zaruriyati 
m uhokam a qilinadi.
M ehnat yoki o ‘qishi faoliyatiga qaytish hakidagi suhbatlar logoped 
tom onidan bem orga nisbatan katta odob, xushm uom alalik talab etadi.
Afaziyali bem orlarda nutqni tiklashning k o ‘pgina tavsiyanom alari va 
usullari E.S. Beyn, D.S. Svetkova, V.V. O ppel, Yu.A. Florenskiy, A.D. 
C hernova va boshqa k o ‘pgina rus va ch et el afaziologlari ishlarida 
keltirilgan. Bem or bilan individual va jam oa ish olib borish jarayonida 
h ar bir logoped defektologiya xazinasidagi mavjud korretsion-pedagogik 
ish usul va uslublarga o ‘zining shaxsiy tajribasini q o ‘shib o'zgartiradi. 
K o‘pincha, m ashg'ulot usuli va variantlarini k atta hayotiy tajribaga ega 
bem orlam ing o ‘zi k o ‘rsatib beradilar. Logoped ishda foydalanadigan 
didaktik m aterialni doim iy to 'ld irib turishi kerak.
K o ‘p jih a td a n k o rre k sio n -p e d a g o g ik ish n a tija la ri lo g o p ed va 
bem orning qu n t-m ato n ati, tirishqoqligiga bog‘liq b o ‘ladi.
Xulosa qilib quyidagilami aytish mum kin: buzilgan nutq funksiyalarini 
tiklashda oliy psixik jarayonlarning moddiy asosi b o ‘lib yaxlit bir butun
m iy a h is o b la n is h in i u n u tm a s lik m u h im d ir. B iro q m iy a y u q o ri 
differensirlashgan sistem a singari (qismlari psixik jarayonlarining m oddiy 
substrakti hisoblanadi) mustaqil yetilmaydi, chunonchi bola va o ‘sm im ing 
hayoti davomidagi m uloqotda va predm etli faoliyatida shakllanadi. A.
R. Luriya bir necha b o r t a ’kidlaganki, bosh miya p o ‘stlog‘ining alohida 
qism larini qayd qilish "markazlari" deb hisoblash m um kin emas. U lar 
bosh m iyada kechuvchi dinam ik q o ‘zg‘alishlarning "tutashgan nuqtasi", 
"tranzit bosqichi"dir. Bu "tutashgan nuqta" lar juda m urakkab o ‘zgaruvchan 
k o ‘p qiym atli strukturaga ega. M iyaning alo h id a qism larining k o ‘p 
qiymatliligi buzilgan funksiyani tiklash va qaytadan tashkil etish im konini
298

---

beradi. Bu m iyaning saqlangan zonalariga korreksion-pedagogik t a ’sir 
etish ja ra y o n id a ja lb etish y o ‘li o rq ali am alg a o shiriladi. B uzilgan 
funksiyalarni bunday qayta qurish afaziya, agrafiya, aleksiyani b arta raf 
etishda ayniqsa sezilarlidir.