sujetli rasm bo'yicha nutqiy bayonni ochib beradi, so‘ng k o ‘ruv kuzatuviga
o ‘tadi, bunga b og'langan harakatlarsiz bayon qilinishning ochib berilishi
kuzatiladi va nihoyat, tashqi tay an ch larsiz ibo ralar tuzishn i am alga
oshiradi, bunda faqat bayon qilinishning ichki nutqiy rejalashtirilishiga
tayanadi.
Bayon qilinishning bir tekisda ochib berilishining tiklanishiga sujetli
rasm larga tegishli savollar yoki m ash g 'u lo tg a m u h o k am a qilinuvchi
m a’lum vaziyatga tegishli savollar tarkibidagi so'zlardan foydalanish yaxshi
yordam beradi.
M asalan, "Siz bugun qayerga borasiz?" savoliga, b em o r
"M en sartaroshga boram an" yoki "M en do'k o n g a boram an" kabi javob
beradi, ya’ni bunda bem or deyarli tayyor javobga bir so 'z qo'shadi.
Bayon qilish tuzilishini tiklashning yana bir usuli tayanch so 'zlard an
foydalanish xisoblanadi. B em o rlar shu so 'z la rd a n foydalanib gap lar
tuzadilar. 5—6 so'zidan iborat gap tuzish u chun tavsiya qilgan so 'z la r
soni asta-sekin qisqartiriladi va bem orlar erkin o 'z ixtiyori bo 'yicha kerakli
gram m atik shakldagi so'zlarni qo'shadilar.
D inam ik afaziyada asosan iboralarni tuzish em as, m atn lar tuzish
buziladi. Shu sababli tashqi tay an ch sifatida
ketm a-ketlikdagi seriyali
rasm lardan foydalaniladi. M asalan, bola haqidagi rasm lar seriyasi, bola
qayiq yasadi va suzishga otlandi, so 'n g suzish oqibatlari va h.k.
D in a m ik a fa z iy a d a n u tq iy fa o lsiz lik b a r ta r a f e tila d i. N u tq iy
tashabbuskorlikni k o 'tarish u ch u n sh art-sh aro itlar yaratiladi. Buning
uchun bem orga logopedning u yoki bu iltim osining kim gadir og'zaki
yetkazish so'raladi. N utqiy faollik, maxsus yaratilgan
nutqiy vaziyatlar
instsenirovkalari jarayonida kattalashadi. Bu jarayonda dialog olib borish
tashabbusi bem orga beriladi. D ialog m avzusi b em o r bilan o ldind an
m uhokam a qilinadi. U nga so 'ro q , tayanch so 'zlar va reja beriladi. B em or
b u la rn i su h b a td a q o 'lla y d i. N u tq iy fa o llik n i stim u lla sh b o 'y ic h a
m ashg'ulotlarda, shifokor bilan, d o 'k o n d a g i, dorixonadagi su h b atlar
instsern iro v k a q ilin ad i. Y o zu v ch i, b astak o r,
rassom ijodi haqid agi
suhbatlarda b em o r boshlovchi bo'lishi m um kin. Shuningdek, badiiy asar,
teleko'rsatuv m uhokam asida ham yetakchilik bem orga topshiriladi.
D inam ik afaziyaning b irm u n c h a yengil shakllarida qu y id ag ich a
vazifalar beriladi:
1. Ochib berilgan savolnom a yordam ida m atnni so'zlab berish.
2. M atnni alohida abzatslariga tegishli tayanch savollar yordam ida
so'zlab berish.
3. Rejaga tayanib, so'zlab berish.
Parallel ravishda, bem or m atnlarga mustaqil reja tuzishga o'rgatiladi.
A w al ochib berilgan rejalar, so'ng qisqa jam langan rejalar tuziladi. S o'ngra
bem or oldindan reja tuzib m atnga qaram ay uni qayta so 'zlab beradi.
O 'qilganni qayta so'zlab
berishda, rejaning interiorizatsiyasi (shunday
tartib d a am alga oshadi). Q o 'p o l d inam ik afaziyada vaziyatli nutq ni
291
tushunishning tiklanishi, turli xil kun voqealarini m uhokam a qilish y o 'li
orqali am alga oshiriladi. S o 'n g logoped bem o r diqqatini yana yangi
mavzuga qaratadi, m asalan, bayram arafasida uni k o ‘rgani kim lar kelgani
haqidagi mavzu. B em or diqqatini u yoki bu fragm entga yig‘gan holda
logoped bayonini predikatini ohangli ajratib ko'rsatadi. Keyinroq bem orga
b ir qismli singari k o ‘p qism li ko'rsatm alarn i bajarish tak lif qilinadi.
A trofdagilar nutqiga bem orning e’tiborini
tarbiyalash darajasiga qarab,
uni tushunish ham tiklanadi. Bir suhbat mavzusidan ikkinchisiga o'tishdagi
akustik idrok qiyinchiliklar kam ayadi. Ekspressiv og'zaki nutqni tiklash
bo'yicha olib borilayotgan ish bilan parallel ravishda m atnda tushirib
qoldirilgan ko'm akchilar, fe’llar, ravishlarni o 'rniga qo'yish b o'yich a ish
olib boriladi, tayanch so'zlar, m atn savollariga javoblar bo'yicha yozm a
ravishda g ap lar tu zilad i seriy a ra sm lar b o 'y ic h a in sh o lar, a riz alar
yaqinlariga xat va h. k. yozdiriladi.
Afaziyada nutqni tiklash bo'yicha ko'pgina
tavsiyalar va usullar,
E.S. Beyn, L.S. Svetkova, M .K . Shoxor — Trotskoy, T .G . Vizel, V.V.
Oppel va boshqa afaziologlar ishlarida keltirib o'tilgan. H ar bir logoped
— afaziolog, afaziyali bem o r bilan yakka va frontal ishlash jarayonida,
defektologiya xazinasidagi m avjud korreksion — pedagogik ish usul va
uslublariga, o'zining individual tajnbasiga tayanib o'zgartirishlar kiritadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
