M. Y. Ayupova

Tushunishni tiklash
Q o'pol efferent m o to r afaziyada nutqni tushunishni tiklash eshituv 
idrokini tarbiyalash, berilgan savoldan asosiy m antiqli so'zni ajratishga
289

---

s
o ‘rgatishdan boshlanadi. M asalan, "uy" rasm ini ko 'rsatib , bem ordan "Bu , 
stolm i?", "Bu qalam m i?" deb so ‘raladi. Aynan shunday savollar nutqsiz 
bem orlarda nutqiy diqqatni "uyg‘otish” m um kin. H atto birinchi so‘zlariga 
ham sabab bo'ladi: "B o'm agan gap!", "Qo'ysangizchi".
E sh itish id ro k in i tik lash m aq sad id a lo g o p ed b em o rg a ra sm lar 
ko'rsatadi va so'raydi: Q oshiq qayerda chizilgan? Q oshiqni ko'rsating 
yoki: Bizga ovqat yeydigan narsani ko'rsating. Bu vazifalar bem orning til 
sezgirligining tiklanishiga sabab bo'ladi. K eyinroq u yoki bu buyum ni 
boshqa bir predm etning ustiga, tagiga, yoniga qo'yish vazifasi beriladi. 
B unda m an tiq iy u rg 'u p re d m e t yoki k o 'm a k c h ig a tu sh ish i kerak. 
In tonatsiya yoki m antiqiy urg'u yordam ida logoped boshqa turdagi 
vazifalarga o'tadi: qoshiqni qo'ying, qoshiqni soling, qoshiqni orqasiga 
o'girib qo'ying va hokazo.
"N utq sezgirligini" tiklashda bem orlarga gram m atik jihatd an to 'g 'ri 
va n o to 'g 'ri jum lalarni eshitishga berish m uhim aham iyatga ega. Oldindan 
logoped bem orga qaysi konstruksiyalar g ram m atik q on un -qo id alarga 
muvofiqligini va qaysilari to 'g 'ri kelmasligini, noto'g'riligini tushuntiradi. 
S o 'n g bir ju m la beriladi va shu ju m la yordam ida bem o r qolgan gaplarni 
to 'g 'ri yoki noto'g'riligini aniqlaydi. M asalan, "koptok stul tagida" va 
"koptok stulga tagida", "koptok stulda tagida". Bu turdagi m ashqlar 
bem orning impressiv agram m atizm buzilishlarini tiklashga yordam beradi.
Shunday qilib, logoped efferent m otor afaziyada ilk bolalik davridan 
b o sq ic h m a -b o sq ic h rivojlanishi lozim b o 'lg a n bosh m iya p o 's tlo q
funksiyasini tiklab boradi. Bunda b o 'g 'in lard an so'zlarni tashkil etish, 
"nutq sezgirligi", gaplardagi elem en tar so'zlarni bog'lash ustida ishlanadi. 
Efferent m otor afaziyada buzilgan barcha funksiyalar tiklanganidan so'ng 
logoped tashqaridan kiritgan qiziqtiruvchi, rag'batlantiruvchi usullarni 
qo'llaydilar. S o'zning birinchi tovushini aytish, iboralardan foydalanish, 
qirqm a alifbe, bo'g 'in lab o'q ish , turli sxem alar va savollar berish.