M. T. Asqarova, G‘. E. Zaxidov, L. F. Amirov

Kutilayotgan inflatsiya 
sharoitida 
daromad oluvchi inflatsiyaning u olayotgan daromadga ta’sirini 
kamay–tirish, ya’ni real daromadi darajasini saqlab qolish chorasini 
ko‘radi. 

---

53 
Bu uchun Fisher tenglamasidan foydalanish mumkin: 
i = r + π
kut
 
bu yerda i-nominal foiz stavkasi; r- real foiz stavkasi; π
kut
- 
kutilayotgan inflatsiya darajasi. 
Inflatsiya sur’ati 10 foizdan oshganda Fisher tenglamasi quyidagi 
ko‘rinishni oladi:
 i - π
kut
.
r = ----------- 
1+ π
kut
. 
Kutilmagan inflatsiya 
daromadlarni debitorlar va kreditorlar 
o‘rtasida kreditorlar foydasiga qayta taqsimlaydi. Shuningdek 
kutilmagan inflatsiya daromadlarni qayd qilingan daromad oluvchilar 
va qayd qilinmagan daromad oluvchilar o‘rtasida keyingilari foydasiga 
qayta taqsimlaydi. Talab va taklif inflatsiyasini qat’iy chegaralash 
qiyin. Ba’zida bu ikki turdagi inflatsiya bir-biri bilan qo‘shilib ketadi. 
Masalan, talab inflatsiyasi sharoitida yollanma ishchilar kutilayotgan 
inflatsiya darajasini e’tiborga olib ish haqlari oshirilishini mehnat 
shartnomalariga kiritadilar. Bu esa mahsulot tannarxini oshirib taklif 
inflatsiyasini keltirib chiqaradi. Tovarlar taklifning kamayishini 
kuzatayotgan iqtisodiy agentlar pul mablag‘larini tovarlarga 
aylantirishga shoshadilar. Bu holat talab inflatsiyasi ko‘rinishini 
keltirib chiqaradi. Bunday ketma-ketlik oxir-oqibat giperinflatsiyani 
keltirib chiqarishi mumkin. Giperinflatsiya boshqarib bo‘lmaydigan 
inflatsiya jarayoni bo‘lib, ishlab chiqarish va bandlik darajalariga 
halokatli ta’sir ko‘rsatadi. 
Yillik sur’ati bir necha o‘n yoki yuz foizni tashkil etgan inflatsiya 
pul tizimining boshlanayotgan yoki kuchayayotgan inqirozi belgisidir. 
Giperinflatsiya uning halokatini, butun bozor mexanizmi falajlanishini 
anglatadi. Giperinflatsiyaning rasmiy mezoni amerikalik iqtisodchi 
Fillipp Kegan tomonidan kiritilgan. 
F. Kegan giperinflatsiyaning boshlanishi deb baholarning birinchi 
bor 50% dan oshgan oyni, tugallanishi deb esa baholarning o‘sishi bu 
sur’atdan pasaygan va shundan so‘ng kamida bir yil davomida undan 
oshmagan oydan oldingisini hisoblash kerak deb taklif qilgan. 
Giperinflatsiya sharoitida pul o‘zining qiymat o‘lchovi va 
almashinuv vositasi singari funksiyalarini bajarolmay qoladi. Normal

---

54 
iqtisodiy munosabatlar buziladi. Mablag‘lar ishlab chiqarishga emas, 
balki tovar- moddiy boyliklari jamg‘arishga yo‘naltiriladi.