M. T. Asqarova, G‘. E. Zaxidov, L. F. Amirov

 
17.1-rasm. Import tariflari kiritilishi natijalari 
Shu hajmdagi mahsulotni iste’molchilar oshirilgan narxda sotib 
oladilar va 
a 
sohaga teng yo‘qotishga duch keladilar. Ammo, bu yo‘qotish 
ichki ishlab chiqaruvchilarning o‘sgan foydasiga aylanadi. Baholarning 
o‘sishi oqibatida iste’molchilar ko‘rilayotgan tovar iste’moli hajmini D1 
dan D2 qadar qisqartiradi. Bu yo‘qotish grafikda 
d 
soha bilan ko‘rsatiladi 
va u hech kimning foydasi bilan qoplanmaydi. S2- D2 oraliq tarif joriy 
qilingandan so‘ngi import hajmi bo‘lib, shu hajmda tovarni 
iste’molchilar ilgarigidan yuqori bahoda sotib oladilar. Buning natijasida 
ular turmush darajasidagi yo‘qotish ro‘y beradi. Bu yo‘qotish grafikda 
c 
soha bilan belgilangan bo‘lib, u davlat budjetiga borib tushadi. Ya’ni, bu 
sohadagi iste’molchilarning yo‘qotishi davlatning foyda ko‘rishi bilan 
qoplanadi. 
Tarif kiritilishi oqibatida iste’molchilar talabi arzon import tovaridan 
qimmat ichki tovarga yo‘naltiriladi. Iste’molchilarning o‘sgan to‘lovlari 
yuqori chegaraviy xarajatga ega, raqobatbardosh bo‘lmagan samarasiz 

---

210 
ichki ishlab chiqarishni kengayishiga olib keladi. Iste’molchilarning bu 
yo‘qotish 
b 
sohasi bilan belgilangan bo‘lib tarifning «
ishlab chiqarish 
samarasi
» deyiladi va hech kimning foydasi bilan qoplanmaydi. 
 
17.1-jadval 
Iste’molchilarnin
g yo‘qotishlari 
Ishlab 
chiqaruvchilar 
foydasi 
 
Davlat daromadi 
Jamiyatning sof 
yo‘qotishi 
a + b+ c + d 
- a 
- 
c 
= 
b + a 
Demak, iste’molchilarning 
a 
sohadagi yo‘qotishlari ishlab 
chiqaruvchilar foydasining o‘sishi hisobiga qoplanadi. Ayni damda 
iste’molchilar shu tarmoq korxonalari aksiyadorlari bo‘lishsa, ular 
yo‘qotishlarining bir qismi o‘sgan dividentlar sifatida qaytadi. 
«c» 
sohada davlat olgan daromadini transfert to‘lovlarini oshirish, 
soliqlarni pasaytirish, budjet tashkilotlarida ishlovchilar ish haqini 
oshirishi ko‘rinishida iste’molchilarga qaytarishi mumkin. 
Ammo