M. T. Asqarova, G‘. E. Zaxidov, L. F. Amirov

Ep = (Ya – VA) / Ya. 
Bu yerda: Ep - sohaning tarif bilan haqiqiy himoyalanganlik darajasi; Ya - 
bojxona tarifi kiritilgandan keyingi qo‘shilgan qiymat; 
VA - bojxona tarifi kiritilishidan oldingi qo‘shilgan qiymat. 
ER = ((3000 + 2250) – 3000) / 3000 = 2250 / 3000 = 0,75 yoki 75% 
Bu shuni bildiradiki, tayyor avtomobillarga 40% tarif va ehtiyot 

---

212 
qismlarga 25% tarifni joriy qilib, davlat milliy avtomobisozlikni haqiqat-
da 75% tarifli himoyalanganligini ta’minlaydi. Proteksianizm siyosati-
ning muhim tamoyili ham shundaki, davlat tayyor mahsulotlarga bojni 
ko‘tarish va yarim tayyor mahsulotlarga esa uning miqdorini pasaytirish 
orqali tarmoqning haqiqiy himoyalanganligini yanada oshiradi. 
Agar mamlakatlar bojxona ittifoqiga birlashsalar, unda bojxona tarifi, 
barcha ishtirokchi mamlakatlar uchun ularning savdo munosabatlarida 
yagona bo‘lib qoladi. Bojxona tariflari miqdori alohida mamlakatlar 
iqtisodiyotida va jahon xo‘jaligida yuz berayotgan jarayonlar ta’sirida 
yuzaga keladi. Jahonda importga bojxona bojlarining pasayish 
tendensiyasi kuzatilmoqda va u ikki tomonlama hamda ko‘p tomonlama 
muzokaralar asosida mamlakatlar tomonidan rag‘batlantiriladi va nazorat 
qilinadi. Bojxona bojlarini joriy qilishni qo‘llovchi fikrlarga aksincha 
bo‘lgan mulohazalar ham mavjud. Chunki sanab o‘tilgan natijalarga 
boshqa usullar bilan kamroq yo‘qotishlar hisobiga ham erishsa bo‘ladi 
degan fikrlar ham qaysidir darajada asoslidir. 
Birinchidan, import tariflari iste’molchilar turmush darajasining 
pasayishiga olib keladi. 
Ikkinchidan, import tariflari kiritilishi oqibatida ular vositasida 
himoya qilinayotgan tarmoqlarda resurslar samarasiz sarflanadi. 
Uchinchidan, tariflarni kiritish va ular stavkasini belgilash 
masalasida mamlakat imkoniyatlari xalqaro bitimlar bilan cheklangan.