M. T. Asqarova, G‘. E. Zaxidov, L. F. Amirov

b 
va 
d 
sohalarda jamiyat sof yo‘qotishga duch keladi. Valuta 
kursi o‘zgarishi bu yo‘qotishlarni bir oz qoplashi mumkin. Masalan, 
20%li tarif kiritilishi natijasida milliy valuta 4% ga qimmatlashsa import 
qilinayotgan tovarlarning milliy valutada ifodalangan ichki bahosi 20 % 
ga emas, 16 % ga oshadi. Bu esa tarif kiritilishi oqibatida jamiyatning sof 
yo‘qotish 
b 
va 
d 
sohalarning 80 foizini((16 / 20) x 100 = 80) tashkil 
etishini anglatadi. 
Umuman olganda tariflarni kiritilishiga nisbatan bir-biriga zid fikrlar 
mavjud bo‘lib, bu tadbir mamlakat iqtisodiyoti holati, xususiyati va 
qo‘yilgan maqsadlar bilan asoslanadi. 
Bojxona tariflarini kirtishni yoqlovchi mutaxassislar fikriga ko‘ra 
import tariflari: 

mamlakat mudofaa sanoatini himoya qilish imkonini beradi; 

mamlakatda bandlilik darajasi o‘sishini ta’minlaydi va yalpi 
talabni rag‘batlantiradi, importning nisbatan cheklanishi natijasida sof 
eksport o‘sadi va joriy operatsiyalar bo‘yicha to‘lov balansi xolati 
yaxshilanadi; 

milliy iqtisodiyotdagi yangi tarmoqlarni himoya qilish uchun 
zarur; 

davlat budjeti daromadlarini to‘ldirish manbai bo‘lib xizmat 
qiladi; 

---

211 

milliy ishlab chiqaruvchilarni demping ko‘rinishidagi chet el 
raqobatidan himoya qiladi; 

iqtisodiyot tuzilishini qayta qurishni boshqarish vositasi 
hisoblanadi va ular yordamida mamlakat iqtisodiyotidagi ilg‘or siljishlar 
rag‘batlantiriladi va h.k. 
Milliy iqtisodiyotning tiklanishi sharoitida ko‘pgina davlatlar o‘z 
ishlab chiqaruvchilarini chet el raqobatidan himoya qilish maqsadida 
proteksionizm siyosatini qo‘llaydilar. Aks holda, mahalliy korxonalar 
«sinishi» jamiyatda ishsizlik xavfini tug‘diradi. Mamlakatlarda ta’rif 
mexanizmi orqali tashqi savdo siyosatini yuritish, birinchi navbatda 
ushbu mamlakatning asosiy tarmoqlari va yangi ishlab chiqarish 
sohalarining 
himoyalanganligiga 
ta’sir 
qiladi. 
O‘zbekistonda 
avtomobilsozlik yangi va istiqbolli soha (tarmoq) hisoblanadi va tabiiyki, 
tarifli himoyaga muhtoj. Tarmoqni tarifli himoyalanishining haqiqiy 
darajasini quyidagi misolda ko‘rib chiqamiz. Masalan, O‘zbekistonda 
yangi mashinalar uchun import boji 40 foizni tashkil qilsin. Ushbu 
mashinani ishlab chiqarish uchun zarur bo‘ladigan ehtiyot qismlar asosan 
chetdan keltirilsin va unga import boji 25 foiz miqdorida o‘rnatilsin. Bir 
dona mashinaning narxi 10000 AQSh dollariga teng bo‘lsa, ya’ni bitta 
avtomobil uchun zarur bo‘lgan ehtiyot qismlarining narxi 7000 dollar, 
qo‘shilgan qiymat esa 3000 dollarni tashkil etsin. 
Avtomobil importiga 40 foiz tarif belgilanganligi uchun har bir 
avtomobil narxi 4000 dollarga o‘sib, tarif bilan birga 14000 dollarni 
tashkil etadi. Ehtiyot qismlar importiga 25 foizli tarif kiritilishi ularga 
qilinadigan xarajatlarni 1750 dollarga oshirib 8750 dollarga etkazadi. 
Oqibatda mahsulot birligiga ehtiyot qismlar xarajati 1750 dollarga oshdi. 
Qo‘shilgan qiymat esa 2250 dollarga (4000 - 1750 = 2250) o‘sdi. Shunday 
qilib, tarif kiritilgandan so‘ng mahsulot birligiga to‘g‘ri keladigan 
qo‘shilgan qiymat 5250 dollarni (3000 + 2250 = 5250) tashkil etdi. 
Endi esa soha (tarmoq)ning samarali himoyasi formulasidan 
foydalanamiz.