|
III
ВОВ. MAKTABGACHA TARBIYA YOSHIDAGI
BOLALARNIHAR TOMONLAMA TARBIYALASHDA
TASVIRIY FAOLIYATGA
0 ‘RGATISH M ETODIKASINING AHAMIYATI
Rasm chizish, loydan buyum lar yasash va applikatsiya — bu tasviriy
faoliyat turlari b o iib . ulam ing asosiy vazifasi tevarak-atrofni obrazli
aks ettirish hisoblanadi. M asalan, yozuvchining she’ri va rassom ning
asari. Tasviriy faoliyat m aktab yoshidagi bolalam i har tom on lam a
tarbiyalashda katta aham iyatga egadir. Tasviriy faoliyat bolalam i ongli
to m o n d an tarbiyalashda katta aham iyat kasb etadi. Birorta predm etni
chizish yoki yasash uchun albatta u bilan oldindan tanishish yoki kuzatib
chiqish, uning shakh, katta-kichikligini, qismlaming joylashishi, rangini
bilish kerak boiadi. Bu jarayonda ko‘rish, sezish, q o i harakatlari ishtirok
etm ay qolmaydi. Bolalar predm et va hodisalam i kuzatish va k o ‘rib
chiqish jarayonida predm etni katta-kichik guruhlarga b o iib , uning
shaklini o ‘zgartirib, ran gin i tu rli-tu m a n lig i b ilan tasvirlaydilar.
Shuningdek, tasviriy faoliyat jarayonida bolalar turli xil material (qog‘oz,
b o ‘r, b o ‘yoqlar) bilan ulam ing o ‘ziga xos xususiyatlari, ular bilan
ishlash texnikasi bilan tanishadilar, bu esa bolalam ing aqlan o ‘sishiga
sabab b o ia d i. Tasviriy faoliyat jarayonida bolalarda fikr yuritish
o p e ra ts iy a la ri (ta h lil, s in te z , ta q q o s la sh u m u m la s h tiris h )n in g
rivojlanishiga im kon beradi, bu, o ‘z navbatida, bolalam ing oqilona
o ‘sishiga olib keladi. Bu jarayonda bolalaming nutqi rivojlanadi. Sensor
tarbiyani amalga oshirishda tasviriy faoliyatning ahamiyati katta. Chunki
bolalar predmetlar bilan uzviy bogianadilar, ulaming o ‘ztga xos sifatlari,
shakli, rangi bilan, katta-kichikligi bilan tanishadilar, ulam ing farqini,
o ‘xshashligini aniqlaydilar, bu esa bolalam i sensor tarbiyalashga,
ko‘rgazmali, obrazli fikr yuritishga imkon beradi. Tasviriy faoliyat bolalami
axloqiy jih atd an tarbiyalaydi. C hunki bolalar o ‘z ishlarida bizning
44
hayotimizda, jam iyatda b o lay o tg an voqea-hodisalam i aks ettiradilar,
ulardan m am nun b o ‘ladilar, hayajonlanadilar.
Tasviriy faoliyat jarayonida bolalarda irodaning sifatlari —boshlagan
ishini oxiriga yetkazish, oldiga maqsad qo‘yib, o ‘shani bajarishga tom on
intilish, qiyinchiliklarni yengish, o ‘rtoqlariga yordam lashish kabi
xususiyatlar tarbiyalanadi. Jam oa ishini yaratish jarayonida bolalarga
bir-biriga yordam, kelishib ishlash kabi sifatlar tarbiyalanadi. Bolalarda,
ishni baholash jarayonida, bolalam i o ‘rtoqlarining ishga nisbatan real
m unosabatda b o ‘lish, to ‘g ‘ri baholash, o ‘z ishidan va o ‘rtoqlarining
ishidan xursand bulish kabi axloqiy sifatlar tarbiyalanadi. Tasviriy
faoliyat bu bolalami o ‘z oldiga q o‘ygan maqsadlarini bajarishda tinm ay
m ehnat qilishga undovchi faoliyat hisoblanadi. Bolalarda m ehnat
ko‘nikm alarini o ‘stirish, tarbiyalash kerak, faqat navbatchilik orqali
ba'zi bolalarda emas, balki, h ar bir bolada. Tasviriy faoliyat bolalarga
estetik tarb iy a b e rish n in g asosiy vositasi h iso blan adi. H a r b ir
predm etning katta-kichikligini, rangini, shaklini, fazoda joylashishini
ajratish, bu estetik sezgining boMaklari hisoblanadi. Bolalarda estetik
sezgining rivojlanishi — bu rangi, ritmi, proportsiyani chuqurroq sezish
bilan bog‘liqdir. Bolalar rangni, shaklni, uning xilm a-xilligini sezsa
yoki hiis etsa, u shunchalik ranglar aralashm asining xilm a-xilligidan
zavq oladi, bahram and b o ‘ladi. Bolalarda estetik sezgining rivojlanishi,
ulara predmetga va uning b a’zi sifatlariga nisbatan estetik baho berishga
o ‘rganadilar. U larda tasviriy sa n ’at asarlarini tushunishga, ularga
nisbatan his-tuyg‘uni, m unosabatni tarbiyalaydi. Tasviriy faoliyat
bolalarda badiiy-ijodiy o ‘stirishda m uhim rol egallaydi. Bolaning badiiy
ijodiy o ‘sishi b u obrazli fikr yuritish, estetik idrok etishni va obraz
yaratishda zarur bo ‘lgan m alaka, ko ‘nikm alam i egallash hisoblanadi.
M asalan, tabiatga yoki istirohat bog‘iga sayr, ko‘z faslida sayohat
uyushtirish. T arb iyach i b o lalarn i p red m et yoki tev arak -atro fn i
kuzatishda paydo bo ‘luvchi estetik his-tuyg‘u orqali, tevarak-atrofga,
kishilar m ehnatiga to ‘g‘ri baho berish, vatanga nisbatan m uhabbat
kabi sifatlam i tarbiyalash m um kin. Bolalarni o ‘z ishini yana ham
chiroyli va yaxshi bajarish, boshqalarga yoqadigan, ulam i k o ‘rganda
quvonadigan qilib yaratish bu badiiy, axloqiy tarbiyalashning asosiy
vazifasi hisoblanadi.
Maktabga bolalami tayyorlashda tasviriy faoliyat katta ahamiyat kasb
etadi. Rasm, loy, qurish materialllari bo‘yicha bilim, malakalarini egallash
45
m aktabda tasviriy faoliyat darslari va m ehnat darslarini muvaffaqiyatli
egallashlariga asos boiadi. Ulami o ‘quv faoliyatiga tayyorlaydi: pedagogni
tinglashga, uniig ko ‘rsatmalarini bajarishga o ‘rgatadi. Oldiga q o ‘yilgan
vazifani hal etishda, uning asosiy va m uhim hal etish y o ila rin i izlab
topish bu o ‘quv faoliyatning asosiy sababchiJaridan biridir. Tasviriy
faoliyat jarayonida o ‘z ishini nazorat qilib borish, m aktabda vazifalami
bajarishda ham rol o ‘ynaydi. Shuningdek, bola tasviriy faohyat jarayonida
psixologik jih a td a n ham tayyorlanib boradi. M aktabda qiziqishga
xohish, yangiliklami bilishga intilish, maqsad sari intilish, tartibli hoJda
shug‘ullanish va shu kabilar. Shunday qilib, tasviriy faoliyat jarayonida
olgan m alakalar bolalam i maktab hayotiga tezda kirishib ketishiga asos
b o iad i.
Do'stlaringiz bilan baham: |
