M sh. Nurm atova, sh. T. Hasanova rasm, buyumlar yasash ya tasviriy faoliyat

III 
ВОВ. MAKTABGACHA TARBIYA YOSHIDAGI
BOLALARNIHAR TOMONLAMA TARBIYALASHDA
TASVIRIY FAOLIYATGA
0 ‘RGATISH M ETODIKASINING AHAMIYATI
Rasm chizish, loydan buyum lar yasash va applikatsiya — bu tasviriy 
faoliyat turlari b o iib . ulam ing asosiy vazifasi tevarak-atrofni obrazli 
aks ettirish hisoblanadi. M asalan, yozuvchining she’ri va rassom ning 
asari. Tasviriy faoliyat m aktab yoshidagi bolalam i har tom on lam a 
tarbiyalashda katta aham iyatga egadir. Tasviriy faoliyat bolalam i ongli 
to m o n d an tarbiyalashda katta aham iyat kasb etadi. Birorta predm etni 
chizish yoki yasash uchun albatta u bilan oldindan tanishish yoki kuzatib 
chiqish, uning shakh, katta-kichikligini, qismlaming joylashishi, rangini 
bilish kerak boiadi. Bu jarayonda ko‘rish, sezish, q o i harakatlari ishtirok 
etm ay qolmaydi. Bolalar predm et va hodisalam i kuzatish va k o ‘rib 
chiqish jarayonida predm etni katta-kichik guruhlarga b o iib , uning 
shaklini o ‘zgartirib, ran gin i tu rli-tu m a n lig i b ilan tasvirlaydilar. 
Shuningdek, tasviriy faoliyat jarayonida bolalar turli xil material (qog‘oz, 
b o ‘r, b o ‘yoqlar) bilan ulam ing o ‘ziga xos xususiyatlari, ular bilan 
ishlash texnikasi bilan tanishadilar, bu esa bolalam ing aqlan o ‘sishiga 
sabab b o ia d i. Tasviriy faoliyat jarayonida bolalarda fikr yuritish 
o p e ra ts iy a la ri (ta h lil, s in te z , ta q q o s la sh u m u m la s h tiris h )n in g
rivojlanishiga im kon beradi, bu, o ‘z navbatida, bolalam ing oqilona 
o ‘sishiga olib keladi. Bu jarayonda bolalaming nutqi rivojlanadi. Sensor 
tarbiyani amalga oshirishda tasviriy faoliyatning ahamiyati katta. Chunki 
bolalar predmetlar bilan uzviy bogianadilar, ulaming o ‘ztga xos sifatlari, 
shakli, rangi bilan, katta-kichikligi bilan tanishadilar, ulam ing farqini, 
o ‘xshashligini aniqlaydilar, bu esa bolalam i sensor tarbiyalashga, 
ko‘rgazmali, obrazli fikr yuritishga imkon beradi. Tasviriy faoliyat bolalami 
axloqiy jih atd an tarbiyalaydi. C hunki bolalar o ‘z ishlarida bizning
44

---

hayotimizda, jam iyatda b o lay o tg an voqea-hodisalam i aks ettiradilar, 
ulardan m am nun b o ‘ladilar, hayajonlanadilar.
Tasviriy faoliyat jarayonida bolalarda irodaning sifatlari —boshlagan 
ishini oxiriga yetkazish, oldiga maqsad qo‘yib, o ‘shani bajarishga tom on 
intilish, qiyinchiliklarni yengish, o ‘rtoqlariga yordam lashish kabi 
xususiyatlar tarbiyalanadi. Jam oa ishini yaratish jarayonida bolalarga 
bir-biriga yordam, kelishib ishlash kabi sifatlar tarbiyalanadi. Bolalarda, 
ishni baholash jarayonida, bolalam i o ‘rtoqlarining ishga nisbatan real 
m unosabatda b o ‘lish, to ‘g ‘ri baholash, o ‘z ishidan va o ‘rtoqlarining 
ishidan xursand bulish kabi axloqiy sifatlar tarbiyalanadi. Tasviriy 
faoliyat bu bolalami o ‘z oldiga q o‘ygan maqsadlarini bajarishda tinm ay 
m ehnat qilishga undovchi faoliyat hisoblanadi. Bolalarda m ehnat 
ko‘nikm alarini o ‘stirish, tarbiyalash kerak, faqat navbatchilik orqali 
ba'zi bolalarda emas, balki, h ar bir bolada. Tasviriy faoliyat bolalarga 
estetik tarb iy a b e rish n in g asosiy vositasi h iso blan adi. H a r b ir 
predm etning katta-kichikligini, rangini, shaklini, fazoda joylashishini 
ajratish, bu estetik sezgining boMaklari hisoblanadi. Bolalarda estetik 
sezgining rivojlanishi — bu rangi, ritmi, proportsiyani chuqurroq sezish 
bilan bog‘liqdir. Bolalar rangni, shaklni, uning xilm a-xilligini sezsa 
yoki hiis etsa, u shunchalik ranglar aralashm asining xilm a-xilligidan 
zavq oladi, bahram and b o ‘ladi. Bolalarda estetik sezgining rivojlanishi, 
ulara predmetga va uning b a’zi sifatlariga nisbatan estetik baho berishga 
o ‘rganadilar. U larda tasviriy sa n ’at asarlarini tushunishga, ularga 
nisbatan his-tuyg‘uni, m unosabatni tarbiyalaydi. Tasviriy faoliyat 
bolalarda badiiy-ijodiy o ‘stirishda m uhim rol egallaydi. Bolaning badiiy 
ijodiy o ‘sishi b u obrazli fikr yuritish, estetik idrok etishni va obraz 
yaratishda zarur bo ‘lgan m alaka, ko ‘nikm alam i egallash hisoblanadi. 
M asalan, tabiatga yoki istirohat bog‘iga sayr, ko‘z faslida sayohat 
uyushtirish. T arb iyach i b o lalarn i p red m et yoki tev arak -atro fn i 
kuzatishda paydo bo ‘luvchi estetik his-tuyg‘u orqali, tevarak-atrofga, 
kishilar m ehnatiga to ‘g‘ri baho berish, vatanga nisbatan m uhabbat 
kabi sifatlam i tarbiyalash m um kin. Bolalarni o ‘z ishini yana ham
chiroyli va yaxshi bajarish, boshqalarga yoqadigan, ulam i k o ‘rganda 
quvonadigan qilib yaratish bu badiiy, axloqiy tarbiyalashning asosiy 
vazifasi hisoblanadi.
Maktabga bolalami tayyorlashda tasviriy faoliyat katta ahamiyat kasb 
etadi. Rasm, loy, qurish materialllari bo‘yicha bilim, malakalarini egallash
45

---

m aktabda tasviriy faoliyat darslari va m ehnat darslarini muvaffaqiyatli 
egallashlariga asos boiadi. Ulami o ‘quv faoliyatiga tayyorlaydi: pedagogni 
tinglashga, uniig ko ‘rsatmalarini bajarishga o ‘rgatadi. Oldiga q o ‘yilgan 
vazifani hal etishda, uning asosiy va m uhim hal etish y o ila rin i izlab 
topish bu o ‘quv faoliyatning asosiy sababchiJaridan biridir. Tasviriy 
faoliyat jarayonida o ‘z ishini nazorat qilib borish, m aktabda vazifalami 
bajarishda ham rol o ‘ynaydi. Shuningdek, bola tasviriy faohyat jarayonida 
psixologik jih a td a n ham tayyorlanib boradi. M aktabda qiziqishga 
xohish, yangiliklami bilishga intilish, maqsad sari intilish, tartibli hoJda 
shug‘ullanish va shu kabilar. Shunday qilib, tasviriy faoliyat jarayonida 
olgan m alakalar bolalam i maktab hayotiga tezda kirishib ketishiga asos 
b o iad i.