M. Mirsaidov

Jahon iqtisoiyotining globallashuvi

«Globallashuv» termini 1980 yillarda yuzaga keldi va 1990 yil-lardan rasman ishlatila boshlandi. Qabul qilingan kelishuv bo’yicha qaraladigan bo’lsa, hozirgi zamon kommunikatsiya va texnologiyalari ma’lumotlari asosiga qurilgan barcha mamlakatlar, korxonalar, odamlarning moliyaviy- iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy va madaniy aloqalari ko’rinishidir.
Iqtisodiy globallashuvni ishlab chiqaruvchi kuchlar, ishlab chiqa-
rishga joriy etilgan yangi texnologiyalar va inson faoliyatining boshqa sohalarida erishgan yutuqlaridan qonuniy ravishda kelib chiqadigan bir jarayon deb qarash kerak. Dunyo iqtisodiyoti globali-zatsiya jarayoni ishlab chiqarish va kapitalni internatsionalizatsiya-lashning qonuniy natijasidir. Shu bilan birga, hozirgi zamon iqtisodiyotiga konsolidatsiya, integratsiya va konvergentsiya jarayon-larini tezlashtirish bilan yangi sifat ko’rsatkichlarini berdi.
Jahon xo’jaligining asosiy bosh g’oyasi kapital, tovarlar va xiz- matlarning bir butun yaxlit bozorini tashkil etish, mamlakatlar iqtisodiyotini bir-biriga yaqinlashtirish va birlashtirish bilan butun dunyo xo’jalik kompleksi majmuasiga asos solishdir. XIM o’zining yuqori rivojlanish bosqichiga ko’tarilmoqda.
Globallashuv hodisasini ikki tomondan ta’riflasa bo’ladi:
Makroiqtisodiy daraja globallashuv-mamlakatlar va alohida hududlar chegarasidan tashqarida iqtisodiy faollikka intilishni bildiradi. Bu liberallashtirish savdo va investitsiya to’siq g’ov-larining olib tashlanishi erkin tadbirkorlik makonini tashkil etish va boshqalarda ko’zga tashlanadi. Mikroiqtisodiy daraja globallashuv deganda korxona o’z faoliyatini ichki bozordan tashqariga qarab kengaytirib borishi va jahon bozoriga
asta-sekin chiqishi tushuniladi.
Globallashuv milliy iqtisodiyotlarning o’zaro aloqa va o’zaro bog’liqligining o’sib borishi xususiyatini bildiradi. XX asrda ayirboshlashning xalqaro miqyosda kengayishi asta-sekin kapital hamda 50-yillarning o’rtalaridagi NTP ta’siri ostida bo’lgan ishlab chiqarishning internatsionallashuviga olib keldi. Natijada ishlab chiqarishda xalqaro ixtisoslashuv va kooperatsiyalashuv sur’-ati keskin o’sdi. Ayniqsa, moliya bozorining integratsiyasi va glo-ballashuv jarayoni keng quloch yoydi. Xalqaro moliyaviy oqimlarining hajmi xalqaro savdo hajmiga nisbatan 60:1 ni tashkil etdi. Umumjahon savdosi hajmining o’sishi umumjahon YaMM hajmining o’sishidan 5% ga ko’proqni tashkil etadi.
XX asrning 90–yillarda globallashuvning asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat edi:

• 
  tashqi iqtisodiy aloqalar va sobiq sotsialistik mamlakatlar xalqaro hisobining liberallashuvi;
  
• 
  Unifikatsiyalashtirish (bir xil shaklga keltirish) va standart- lashtirishga faol yo’naltirilganlik;
  
• 
  Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar tomonidan makroiqtisodiy siyosat, soliq siyosati bandlik sohasidagi siyosatga nisbatan yagona o’lchamlar joriy qilindi.