M. Mirsaidov

Iqtisodiyotning globallashuv jarayonini milliy iqtisodiyot-lar va xalqaro iqtisodiy munosabatlarning rivojlanishiga ta’siri xususida turli fikrlar mavjud. Globallashuv, birinchi navbatda, sanoati rivojlangan davlatlarning mavqeini mustahkamlab, ularga qo’shimcha ustunliklar beradi hamda rivojlanishdan orqada qolib ketgan davlatlarga tsivilizatsiya yutuqlaridan bahramand bo’lishlari uchun dastlabki shart-sharoitni yaratadi. Lekin globallashuv jarayo-nining demografiya, ekologiya va hududiy jihatdan o’zining salbiy oqibatlarga olib kelishi ham mumkin. Shunday qilib globallashuv ijobiy va salbiy jihatlarga ega bo’lgan jarayon deb tushunish mum-kin.
Globallashuvning asosiy nuqtasi quyidagi jihat hisoblanadi: bir davlatning boshqasiga tobe’ligiga barham berilib, uning o’rni-ga davlatlarning bir-biriga o’zaro bog’liq munosabatlari vujudga keladi.
Globallashuv dunyodagi barcha kommunikatsiyalar, er yo’ldoshi or- qali bo’layotgan aloqalar, reaktiv aviatransport va butun dunyo axborot tarmog’iga ulangan shaxsiy kompyuterlarning har bir mamlakatning o’z imkoniyatlari asosida bunyod etish axborotlarini qabul qilish, qidiruv ishlarini olib borish, saralash, qayta tiklash, ma’lumotlarni uzatish va qabul qilishda yuksak sifat o’zgarish-larini ta’minlaydi. Shunday qilib, global ma’lumotlar makonida bir-biriga o’zaro ta’sir o’tkazuvchilar safidan joy oladilar. Asta-sekin bir-biriga bog’liq bo’lgan yagona global iqtisodiyot vujudga keladi, bu iqtisodiyot doirasida milliy biqiqlik barham topadi. Ichki mahsulot ishlab chiqarish sur’atlari tashqi savdoning ehtiyojlariga qarab aniqlanadi, shuningdek, moliyaviy oqimlarning va milliy chegaralar orqali kapital harakatining tezlashishi ro’y beradi, ishchi kuchi migratsiyasi kuchayadi, filiallari butun dunyo bo’ylab tarqalgan va elektron tarmoqlar orqali bog’langan texnolo-gik ayirboshlashlarni soddalashtiruvchi ko’p millatli korporatsiya-lar mavqei yanada mustahkamlanadi.
Iqtisodiyotni globallashtirish qanchalik hayotiy ekanligini «kuchli ettilik»ka kirgan rivojlangan mamlakatlar geosiyosiy man-faatlari o’zida aks ettirib turibdi. Hozirgi paytda dunyoning ijtimoiy-iqtisodiy emas, balki jismoniy birligi mavjud. Er yuzi tsivilizatsiyasining ijtimoiy-iqtisodiy birligiga eng katta dunyo-ni, bir tomondan juda rivojlangan, mamlakatlarga, ikkinchi tomon-dan esa ularga iqtisodiy jihatdan tobe mamlakatlarning mavjud-ligidir.
Kuchli ettilikka kiruvchi mamlakatlarda XX asr boshi va oxi-rida aholi jon boshiga to’g’ri keladigan YaMMning hajmi muvofiq ravishda Buyuk Britaniyada 4593 va 19704, Germaniyada 3134 va 19119; Italiyada
1717 va 18416; AQShda 4096 va 27272; Frantsiyada 2849 va 20277, Yaponiyada 1235 va 20616 dollarga to’g’ri kelgan. Masalan, jahon iqtisodining 2003 yildagi asosiy ko’rsatkichlar 2–jadvalda keltirilgan.
Dunyo taraqqiyotining hozirgi sharoitida hech bir mamlakat, hatto eng qudratli hisoblangani ham yakka hokim bo’lishga qodir emas. Faqatgina mustahkam uyushma sifatida rivojlanayotgan mamlakat-larni shu uyushma irodasiga bo’ysundirgan holda ushlab turishi mum-kin. Hozirda bunday siyosiy kuch sifatida AQSh davlatini ko’rsatish mumkin.
Har yili maxsus ekspertlar tomonidan dunyo mamlakatlarining
«globallashuv indeks» lari tuzib chiqiladi. Jumladan, 2004 yilda A.T.Kearney va Foreign Policy jurnali tomonidan dunyoning 64 mamlakati bo’yicha «Globallashuv indeksi» e’lon qilindi. Bu mamlakatlar hissasiga jahon aholisining 84%, jahon YaIMning 96% to’g’ri keladi.
3-jadval