|
Aniq xarakterli xususiyatga ega omillarga tegishli:
Hududiy iqtisodiy integratsiya.
Xalqaro iqtisodiy aloqalarni liberallashtirish jarayonla-rini rivojlantirish, eng avvalo, xalqaro miqyosda mahsulot va xiz-matlar ayirboshlanishi.
Transmilliy korporatsiyalar rolini oshirish.
Davlatlar o’rtasidagi savdo iqtisodiy aloqalarning serqirra bo’lishiga intilish (tendentsiyasi)ni kuchaytirish va bunday aloqalar-ning ikki tomonlama modelini mumkin qadar kamaytirish.
Bir-biriga ta’sir o’tkazadigan xizmat ko’rsatishning yangi tur-lari bilan savdo qilish, axborot texnologiyalari, yadro energiyasidan tinchlik maqsadlarida foydalanish, fazoni o’zlashtirish kabi yangi sohalarning paydo bo’lishi va tez sur’atlar bilan kengayib borishi.
Xalqaro iqtisodiy aloqalar tizimining har tomonlama tartib-ga solishning shakllanishi va rivoji amalda xalqaro iqtisodiy tashkilotlarning o’zaro mustahkam aloqa tizimini yaratishda va xal-qaro iqtisodiy aloqalar aniq bir sohani tartibga solib turuvchi kelishuv imzolanganligida yaqqol namoyon bo’ladi.
Keyingi yillarda xalqaro tashkilotlarning soni tez ko’paya boshladi, biroq bu asosan ikki qarama-qarshi tizim doirasida yuz berdi. Bu tizimlarning har biri a’zo davlatlarning siyosiy, iqtiso-diy faoliyatini muvofiqlashtiruvchi o’z tashkilotlariga ega edi. Turli mamlakatlarni yagona jahon hamjamiyatiga birlashish jarayo-niga g’ov bo’layotgan siyosiy va mafkuraviy to’siqlarning bartaraf etilishi bilan ko’plab xalqaro tashkilotlarning faoliyat doirasi ancha kengaydi va bunda energiya, xom ashyo, oziq-ovqat, ekologiya muam-molari bilan bir qatorda iqtisodiy va ijtimoiy masalalarga katta e’tibor berila boshlandi.
Davlat guruhlarini hududiy belgisi bo’yicha yoki iqtisodiy fa- oliyatning ma’lum sohalaridan manfaatdorlikning umumiyligi aso-sida birlashtiruvchi tashkilotlar yuzaga keldi. Bunday tashkilotlar savdo, ishlab chiqarish, transport, valyuta-moliya operatsiyalari va boshqa sohalarda ham yuzaga keldi. Hozirgi paytda bir-biridan ko’p jihatlari bilan farq qiladigan yuzlab xalqaro tashkilotlar fao-liyat ko’rsatmoqda. Ana shu farqlariga qarab xalqaro tashkilotlarni turli guruhlarga ajratish mumkin.
Umumiy huquq doirasi keng bo’lgan, shuningdek, iqtisodiy masalalar bilan shug’ullanuvchi tashkilotlar. Masalan, BMT, Arab davlatlari ittifoqi, Afrika birdamlik tashkiloti, Amerika dav-latlari tashkiloti va boshqalar.
Davlatlararo tashkilotlar. Bu tashkilotlar ma’lum bir hu-dudda joylashgan mamlakatlarning manfaatini ko’zlab (EIT, MDH, AML (Arab
mamlakatlari ligasi), ABT (Afrika birlashgan tash-kiloti), ADT (Amerika davlatlari tashkiloti), IXTT (Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti), OPEK va boshqalar) iqtisodiy va tarmoqlari xususiyatidan kelib chiqadigan masalalarni hal etadi.
Hal etilgan masalalar maqsadiga qarab:
Umumiqtisodiy va ijtimoiy masalalarni hal etuvchi tashki-lotlar - IXTT, EIT, IIMBT, Arab mamlakatlarining umumiy bozo-ri va boshqalar.
Alohida tarmoqlar va iqtisodiy sohalarni rivojlantirish masalalari bilan shug’ullanuvchi tashkilotlar:
Savdo sohasidagi tashkilotlar-XTO (GATT), YuNKTAD, tabi-iy kauchuk bo’yicha xalqaro tashkilot, kakao bo’yicha xalqaro tashkilot, OPEK, mis eksportyorlari bo’yicha hukumatlararo tashkilot, boksit qazib oluvchi mamlakatlarning xalqaro asotsiatsiyasi.
Valyuta-moliya tashkilotlari - XVF, ETTB, XTB, OTB. Inves- titsiyalarni har tomonlama kafolatlovchi tashkilot, investitsion nizolarni tartibga soluvchi xalqaro markaz.
Sanoat sohasi hamkorligi tashkiloti - YuNIDO.
Qishloq xo’jaligi hamkorligidagi tashkilot, qishloq xo’jaligi hamkorligi bo’yicha xalqaro fond.
Transport va aloqa tashkiloti-xalqaro elektron aloqalari it-tifoqi, butun dunyo pochta ittifoqi.
Bundan tashqari iqtisodiy soha faoliyatini tashkil etuvchi tashkilotlar-intellektual mulk bo’yicha butun dunyo tashkiloti, Af-rika qishloq xo’jaligini rivojlanishini integrallashtiruvchi Mar-kaz.
Bu tashkilotlar davlat va hokimiyat darajasida tashkil etilgan. Davlatlar bu tashkilotlarning a’zolari sifatida mustaqil sub’ekt bo’lib, xalqaro iqtisodiy aloqalar tashkilotiga kiradi.
Bundan tashqari faoliyat ko’rsatayotgan tashkilotlar:
Xalqaro tarmoq tadbirkorlari birlashmasi - metall konst-ruktsiyasi bo’yicha Evropa konventsiyasi, Evropa mebel ittifoqi va boshqalar.
Xalqaro kooperativ tashkilotlar-xalqaro kooperativ alyans, Skandinaviya mamlakatlari ulgurji kooperativ jamiyati va boshqa-lar.
Bunday tashkilotlar alohida yuridik shaxslar tomonidan tashkil etilgan bo’lib, ba’zi bir kooperativlar, tadbirkorlar va ularning u yoki bu davlatdagi ittifoqlari bu tashkilotlarning a’zosi hisobla-nadilar.
Xalqaro iqtisodiy tashkilotlarning shartli guruhlanishi 1-chizmada ko’rsatilgan.
Xalqaro valyuta fondi
|
|
Umumjahon banki
|
|
Xalqaro hisoblash banki
|
|
|
|
Umumjahon
|
|
|
|
|
savdo
|
Sanoat
|
BMT savdo va
|
tashkiloti
|
rivojlanishi
|
taraqqiyot
|
|
|
bo’yicha
|
bo’yicha
|
|
|
tashkilotlar
|
Anjumani
|
|
Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar
Jahon oziq- ovqat dasturi
Qishloq xo’jalik rivojlanishi ning xalqaro fondi
Oziq-ovqat va qishloq xo’jalik bo’yicha BM
tashkiloti
Ta’lim, fan,
|
|
Umumjahon sog’liqni saqlash tashkiloti
|
|
|
madaniyat
|
Xalqaro
|
bo’yicha
|
mehnat
|
|
BM
|
|
tashkiloti
|
tashkiloti
|
|
Umumjahon pochta ittifoqi
|
|
Xalqaro elektr aloqa ittifoqi
|
|
Xalqaro dengiz tashkiloti
|
|
|
BMT tizimidagi tashkilotlarga qisqacha tavsifnoma va ularning tuzilishi
Birlashgan Millatlar Tashkiloti turli davlatlarning bir-bi-riga keng qamrovli ta’sir o’tkazishini ta’minlovchi hamda barcha mamlakatlarning iqtisodiy-ijtimoiy taraqqiyotiga yordamlashuvchi tashkilot hisoblanadi. BMTning nizomi 1945 yil 24 oktyabrda kuchga kirdi. BMT mustaqil davlatlar tashkiloti sifatida namoyon bo’lib, insoniyat oldida turgan xalqaro muammolarni echish, nizolarni bar-taraf etish, kechiktirib bo’lmaydigan masalalarni tartibga solib turish mexanizmini yo’lga qo’yadi.
BMTning asosiy organi - Bosh Assambleya hisoblanadi. Bosh As- sambleya Birlashgan Millatlar Tashkilotiga a’zo bo’lgan davlat-lardan tashkil topgan bo’lib, unga BMT nizomi doirasida - harbiy, iqtisodiy, ijtimoiy, ekologik va huquqiy masalalarni muhokama qilish vakolati berilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
