Birdamlik va kooperatsiya jamiyatning barqarorligini asosiy omili sifatida

Aim.uz

Birdamlik va kooperatsiya jamiyatning barqarorligini asosiy omili sifatida
Sotsial birdamlik tushunchasi sotsial munosabatlar tizimida muhim o‘rin tutadi. Chunki birdamlik — bu ko‘pgina ma'naviy omillarning majmuasidan tashkil topgan sotsiologik kategoriya bo‘lib, u ijtimoiy hayotda faoliyat ko‘rsatayotgan insonlarning ijtimoiy taraqqiyot masalalarini hal qilishlaridagi hamkorligining ko‘rinishidir. Avvalom bor shuni ta'kidlab o‘tishimiz joizki sotsiologiya faniga bu termin sotsial jipslashuvni bildiradigan tushuncha sifatida birinchi bo‘lib O. Kont tomonidan kiritilgan edi. Bu muammoga ko‘pgina mutafakkirlar o‘zlarining keng e'tiborlarini qaratganlar. Ayniqsa E. Dyurkgeym, G. Spenserlar bu muammoni chuqur tahlil qilganlar, lekin ular o‘z tadqiqotlarini turli xil yo‘nalishlarda olib bordilar. E. Dyurkgeymning fikricha sotsial birdamlikning bu ahloqiy prinsip va oliy universal qadriyat bo‘lib, u jamiyatning har bir a'zosi tomonidan tan olinadi. O. Kont va G. Spenserlarning tadqiqotlarida sotsial birdamlikni asosini iqtisodiy manfaatlar tashkil qilishi markaziy o‘rin egallaydi. G. Spenser o‘zining birdamlik ta'limotida majburiy va ko‘ngilli birdamlikni ajratib ko‘rsatadi. Uning fikricha kishilik jamiyati o‘zining rivojlanish yo‘lida 2 ta harbiy va sanoat davrlari bo‘linadi. Harbiy turdagi jamiyat ierarxik tartibli jamiyat va kuchli markazlashgan nazorat bilan xarakterlanadi. Butun hayot bu yerda intizomga asoslangan. Sanoat turidagi jamiyat esa osoyishta ijtimoiy hamkorlikning erkin shakllarini ifoda etadi. Muammoni xuddi 2 ta jihatga ajratib tahlil qilishni D. Dyurkgeymning ham ilmiy faoliyatida ko‘rish mumkin. U o‘z ta'limotini mexanik va organik birdamlik ajratadi. Rivojlanmagan va eski jamiyatlarda hukmronlik qiladigan birdamlikni Dyurkgeym mexanik birdamlik deb ataydi.

Mexanik birdamlik — bu «jamoa turidagi» birdamlik bo‘lib, u bu jamoadagi individlarning o‘xshashliklari bilan belgilanadi va ular tomonidan ijtimoiy vazifalar bir xil turda bajariladi» Jamiyatda ijtimoiy mehnatning taqsimlanishi tufayli individlar maxsus vazifalarni bajaradilar va bu hislatlar sababli jamiyat jonli organizmni eslatadi. Shu jamiyatda vujudga kelgan yangi turdagi birdamlikni Dyurkgeym organik birdamlik deb ataydi. Mehnatning taqsimlanishi individlarda o‘zlariga xos qobiliyatlarning rivojlanishiga omil bo‘ladi. Endi har bir individlar bir-birlariga bog‘liq bo‘ladilar va ular sotsial munosabatlarning yagona tizimi orqali birdamlik tuyg‘ulariga erishadilar.

Ko‘p G‘arb olimlari ijtimoiy mulkka asoslangan kooperatsiyaning sermahsulligini inkor etib keladilar.Ularning fikricha butun jamiyat bilan ishlab chiqarish vositalaridan foydalanishning iloji yo‘qdir. Shuning uchun ularni ya'ni bu vositalarni gurular mulki qilib berishni taklif qiladilar. Agar ishlab chiqarish vositalari ijtimoiy mulk xususiyatiga ega bo‘lsa «ma'muriyat» xalqdan ajralib qoladi va shu sabab orqali byurokrat boshqaruvchilar tashkiloti vujudga kelishi mumkin. O‘z-o‘zidan tabiiyki bu jarayonlar tufayli ishchilar o‘zlarining mehnatlaridan manfaatdorlikni his qilmaydilar.

Mazkur tahminlarning aksariyati o‘z isbotlarini topdilar. Ayniqsa mustamlakachilik davrida bizning diyorda sohta birdamlik asosida kooperatsiyalashtirish ko‘plab salbiy oqibatlarni keltirib chiqardi. Mehnatning ijtimoiy taqsimoti va kooperatsiya niqobi ostida bizning xudud hom-ashyo etishtiradigan respublikaga aylandi. Jamiyatimizda tub ma'noda birlashma jarayoni faoliyat ko‘rsatmadi.

Aim.uz