M. Maxkamova

Miqdoriy yoki boshqaruv maktabi. Boshqaruv konsepsiyalari

Empirik boshqaruv maktabi.

Bu maktabning asosida firmalarning, hukumatning, harbiy tashkilotlarning boshqaruvini o‘rganib va keyinchalik tarqa- tish, shu bois menejment mukammallashtirish asosiy maqsad qi- lib olingan. Empirik maktab tarafdorlari nazariy tamoyillar- ning ahamiyatini rad etmagan, lekin boshqaruv tajribasining tahlili muhimligini ta’kidlab o‘tganlar. Konkret boshqaruv holat- lar asosida maxsus boshqaruv ta’limi metodologiyalari ishlab chiqildi.

Texnokratik menejment nazariyasi (1950—1960-y.) Bu yo‘nalishdagi mashhur maktablar:

1. 
   tabaqalar nazariyasi:bu konsepsiyaning tarafdorlari jamiyatni kuchli tabaqalarga va unga bo‘ysunuvchi to‘daga bo‘ladilar.
   
2. 
   texnokratiya nazariyasi:konsepsiya g‘oyasi — kelajak menejmenti bu menejment texnokratiyasi — fan va texnika vakillari.
   
3. 
   sanoat jamoasi nazariyasi:boshqaruv faoliyati texno tuzilma samaradorlik masalalarini tadqiq etish.
   

Bu maktab vakillari boshqaruvni mantiq jarayoni sifatida ko‘rib chiqadi, matematik ko‘rinishda ifodalangan bo‘lishi mumkin. Hozirgi zamonda matematik usullar boshqaruv ilmi- ning barcha yo‘nalishlarida foydalaniladi.

Jarayon sifatida boshqaruv tadqiqotlari tahlilni tizim usulla- ridan keng foydalanishiga olib keladi. Menejmentda tizim yon- doshuv ishlatilishi boshqaruv masalalarini yechishda umumiy tizimlar nazariyasi bilan bog‘liqdir. U taxmin qiladiki, rahbarlar tashkilotni o‘zaro bog‘langan elementlar birligiday ko‘rib chi- qishlari lozim, ular: odamlar, tuzilma, texnologiya, resurslardir. Tizim nazariyasining asosiy g‘oyasi hech qanday harakat boshqalarga nisbatan alohida qabul qilinmaydi. Ularning yechi- mi bir-biri bilan bog‘liq. Tizimni yondoshuvi bitta sohadagi

yechim ikkinchisiga ta’sir qilishidan qo‘rqardi.
Nazorat savollari:

1. 
   Menejmentning qadimgi davri ta’rifini va xususiyatlarini aniqlang.
   
2. 
   Qadimgi va hozirgi tashkilotlar o‘rtasidagi farqni ta’riflab bering.
   
3. 
   Menejment rivojlanishida sanoat davri boshqaruvining xususiyati nimadan iborat?
   
4. 
   Davrlar o‘rtasidagi farqini va uchinchi davr xususiyatlarini aniqlang.
   
5. 
   Ilm boshqaruv maktabining mazmuni nimada?
   
6. 
   «Ma’muriy maktab»ning ilm maktabidan farqini aniqlang.
   
7. 
   «Inson munosabatlari» maktabining mazmunini ochib bering.
   

2-B O B. BOSHQARUV JARAYONI VA TASHKILIY ELEMENTLAR

1. 
   TASHKILOT TUSHUNCHASI
   

Menejer o‘z faoliyatini yuritish uchun tashkilot yaratilishi kerak.

Vaqt o‘tishi bilan tashkilot tushunchasi ham bir necha marta o‘zgardi. Dastlabki paytda tashkilot har qanday tizimning tuzil- masi deb hisoblanar edi. «Menejment» alohida mustaqil fanga ajralib chiqqanda, «tashkilot» so‘zi ma’lum roller tuzilmasi, funksiyalar, huquqlar va majburiyatlar bilan assosiatsiya qilindi. Ya’ni «tashkilot» tushunchasi korxona, firma, idora va boshqa mehnat ijro etiladigan qismlarini tushunish kerak.

Ko‘pgina tushunchalar mavjud bo‘lib, ulardan ayrimlarini ajratib o‘tishimiz mumkin:

1. 
   Tashkilot jarayondir, uning vositachiligida boshqaruv ti- zimi yaratiladi va saqlanadi.
   
2. 
   Tashkilot o‘zaro munosabatlar, huquqlar, majburiyatlar, maqsadlar, ijrolar tizimidir, mehnat jarayonida ularning o‘z o‘rni bor.
   
3. 
   Umumiy maqsadlarga ega guruhdir.
   

Mehnat qismlari tashkilot hisoblanishi uchun quyidagi ta- lablarga javob berishi kerak:

1. 
   Ikki kishidan ortiq ishchilar bo‘lgan guruh bo‘lishi shart.
   
2. 
   Guruhning kamida bitta foydali maqsadi bo‘lishi kerak.
   
3. 
   Maqsadga erishish uchun birgalikda va qattiyat bilan ish- laydigan guruh a’zolari bo‘lishi kerak.
   

Tashkilot elementlari

Shuningdek,tashkilot — odamlar guruhi, ularning faoliyat ma’lum umumiy maqsadga erishilishiga qaratilgan bo‘lishi kerak.

2.