М. Г. Давлетш ин, Ш. Д устм ухам едова, М. М авлонов, С. Т уйчиева, М. Д ж ум абаева



Download 5,06 Mb.
Pdf ko'rish
bet91/93
Sana02.07.2022
Hajmi5,06 Mb.
#730775
1   ...   85   86   87   88   89   90   91   92   93
Bog'liq
Ёш ва педогогик психология

ущгувчта
кУйиладкган 
махсус талабларни уз ичига камраб олиши лозим. Булажак Укитувчи у ёки бу хилдаги 
фан томонидан кандай талаблар куйилншини билиши ва шу асосида уку&'Тзрбнч 
жараёни к и ташкил 
килиш учун педагогика олий Укув юртяарида муайян 
мутахассислик буйича укитувчи профессиограммаси ишлаб чикилиши зарурдир.
Психологик тадкикот ишларини олиб борган М.Абауялажонова, Е.Гладкова,
.* Машкуров, ТДамрокулов, Э.Хидиров »а бошкдларнинг илмий излаиишларн 
у
бек тили ва адабиёти, узбек мактабларида рус тили ва адабиёти, математика, 
жисмоний тарбия укитувчилари ва мактабгача тарбия муассасаларининг тарбиячнлари 
каби катер мутахассисликпар буйича укитувчи профессиограммасининг так мин и й 
моделини, 
яъни намунасини 
аниклаб 
олиш 
имкониятини 
берди. 
Х ар бир 
мутахассислик буйича укитувчининг ихтисослашган характеристикасини назарда 
тутган профессиограммаси тузилади. Жумладан, мактабнинг укитувчи-мураббийси 
профессиофаммасини 
мисол 
килиб 
келтирамиз. 
Профессиограммада 
мухим 
хислатлардан борган сари бирмунча ортиб боришинн хисобга олган холда 
укитувчининг куйидаги хислатлари курсатиб берилиши лозим.
113


1) Укитувчининг шахеий хислатлари:
-болаларни яхши куриш, уларни севиш;
-амалий-психологик акл-фаросатлилик,
-мехнатсеварлик;
-жамоат ишларида фаоллик;
-мехрибонлик;
-камтарлик;
-одамийлик, дилкашлик;
-уддабуронлик, мустахкам характерга эга булиш;
-уз билимларини оширишга интилиш.
2) К асбига хос билимлари:
-таълим 
ва тарбия жараёни мохияти билан унинг максад ва вазифаларим 
тушуниши;
-психология асослари, ёш психологияси ва педагогик психология асосларит 
билиши;
-этнопсихологик билимларии эгаллаши;
-хозирги замон педагогикаси асосларини билиши;
-хозирги замон педагогикасининг методологик асосларини эгалланганлиги; 
-макгаб 
ёшидаги 
болаларнинг 
психологик-педагогик хусусиятларини 
тушуниши;
-уз фанини укитиш методикасини билиши;
-укувчиларга тарбиявий таъсир этишнинг самарадорлигини 
билиши;
-ота-оналар ва жамоатчилик билан олиб борияадиган тарбиявий 
ишларнинг мазмунини билиши.
3) У з касбига 
хос хислатлари:
-миллий кайта куриш мафкураси билан мустакил давлат мафкурасини 
тушуниши; 
,
-замонавий мактабда олиб бориладиган укув-тарбия жараёнида умуминсоний 
бойликлар, миллий анъаналар ва урф- одатларнинг ахамиятини тушуниши; 
-Укитувчининг кузатувчанлиги;
-уз диккат-эътиборини таксимлай олиши;
-педагогик фантазия (хаёл)нинг ривожланиши;
-узига танкидий муносабатда була олиши;
-узини кулга ола билиши, узини туга олиши;
-педагогик такт;
-нуткнинг эмоционал ифодаланиши;
4) 
Шахеий - педагогик уддабуронлиги:
-даре машгулотлари учун зарур материалларни танлай билиши;
-укувчиларнинг билиш фаолиятини бошкара олиши;
-таълим ва тарбия жараёнида укувчилар онгининг тараккий этиб боришини 
истикболли равишда режалапгшра олиши;
-педагогик вазифаларни шакллантириш ва тарбиявий ишларни режалаштиришн 
билиши;
-болалар жамоасига рахбарлик килишда уз фаолиятини режалаштара
114


билиши;
-укув максад л ар и ни режалаштира олиши;
-узини таьлим-тарбия ишларига 
тайёрлаш тизимни режалаштира олиши.
5)Ташкнлотчилик малакалари:
-болалар жамоасини уюштира билиши;
-турли шароит ва вазиятларда болалар жамоасини бошкара олиши;
-болаларни бирор нарсага кизиктириб, уларни фаоллаштира олиши;
-амалий масалаларни хал 
этишда узининг билим ва тажрибаларини 
усталик билан тез куллай олиши.
6) Коммуникатив малакалари:
- болаларни узига жалб этишни билиши;
- болалар ва ота-онадар билан максадга мувофик педагогик 
муносабатларни тиклашни билиши;
- болаларнинг жамоалараро ва жамоа ичида узаро муносабатларини таргибга 
солишни билиши;
-болалар ва ота-оналар билан ташкаридан алока боглашии билиши.
7) Гностик малакалари:
болаларнинг 
асаб-психик 
тараккиёти 
даражасини 
аникпай
билиши;
- узининг тажрибаси ва педагогик фаолияти иатижалзрини танкидий тахлил кила 
олиши;
- бошка шкитувчиларнинг тажрибаларини урганиб, ундан назарий ва амалий 
томондан тугри хулоса чикара олиши;
- психологик ва педагогик адабиётлардан фойдаланишни билиши;
- укувчиларни тугри тушуниб, уларнинг хулк-атвор сабабларини тушунтиришни 
Зилиши.
8) Ижодий хислатлари:
- педагогик махоратини такомиллаштиришга интилиши;
- укувчиларни тарбиялаш дастурини ишлаб чикиш ва уни амалга ошириш 
юбилияти;
- узини укувчи У'рнига куйиб, булиб утган ходисаларга унинг назари билан карай 
злиши;
- узининг укукчига педагогик таъсири натижаларини олдиндан кура билишга 
4нтилиш;
Шундай килиб, курсатиб утилган моделнииг асосий тузилиши тарикасида 
;у '.ид
1
гилар келтирилади;
-пахснинг жамоатчилик ва касбий йуналиши;
-педагогик махорат ва кобилияти;
-характерининг психологик хусусиятлари;
-билиш фаолияти;
-ухитувчи шахсининг болаларни касбга тайёрлаш ишлари даражасидаги умумий 
араккиети.
Профессиограмма ёшларга узларининг келгусида укитувчилик касбини т у ф и ва 
нгли равишда танлаб олишларига ёрдам беради.
Профессиограммани касбга хос равишда укитишни ташкил килишда таълимнинг
115


самарадорлиги ва унинг муваффакияти канлай билим ва куникмаларга.айникса, 
шахснинг кандай кобилият ва шахеий хислатларига боглик эканлигини албатга 
курсатиш зарурдир.
Мана шу профессиограммага асосан булажак мутахассис - укитувчиларнинг 
сифат жихатидан уз касбига накадар тайёрлиги 
хакида бир фикрга келишимиз 
мумкиь.
Тайёрланган укитувчи шахеининг юкоридаги ана шу талабларга мое келиш ёки 
келмаслиги, олий педагогика мактабларининг кандай укитувчи тайёргарлигини 
курсатиб беради.
Педагогик касб, маълумки, хар кимнинг хам кулидан келавермайди. Педагогик 
фаолиятдан ютукларга факат шу касбга кизиккан, шу фаолият билан шугулланишга 
мойил, окибат натижада эса, педагогик кобилиятга эга булган кишиларгина эриша
олади.
10.3. Педагогик кобилиятлар
Кобилият - бу кишининг бирор фаолиятга яроклилиги ва шу фаолиятни 
муваффакиятли амалга оширишдир.
Педагогик кобилият - бу кобилият турларидан бири булиб, кишининг педагоги 
фаолиятга ярокдигини ва 
шу фаолият билан муваффакиятли шугуллана олишин 
аниклаб беради. Педагогик кобилиятнинг тузилиши кандай? Куйида бу масалани кури 
чикамиз.
Узок йиллар олиб борилган тадкикотлар, педагогик кобилиятлар мураккаб ва 
куп киррали психологик билимлардан иборатлилигини курсатиб берди. Ана шу 
тадкикот маълумотларидан фойдаланиб, педагогик кобилиятлар тузилишида мухим 
урин эгаллайдиган катор компонентларни.яъни таркибий кисмларни ажратиб 
курсатиш мумкин.
ЬДидактик кобилиятлар - бу болаларга укув материалларни аник ва равшан 
тушунтириб,осон килиб етказиб бериш, болаларда фанга кизикиш уйготиб, уларда 
мустакил, фаол фикрлашни уйгота оладиган кобилиятлардир.
Дидактик кобилиятларга эга булган укитувчи зарурат тугилганда кийин
укув материалини осонрок, мураккаброгини соддарок, тушуниши кийиь 
булгапини 
тушунарлирок 
килиб 
укувчиларга 
мослаштириб 
бера 
олади 
Укитувчинннг мана шу хислатларини билиб олган укувчилар одатда: “укитувчиниш 
энг мухим томони хам унинг хамма нарсани аник, равшан ва тушунарли кили? 
беришида-да,бундай укитувчиниг кулида мазза килиб укигинг келади”,’’Униси зег 
Хеч хам аник тушунтириб бера олмас эди”, Укув материалини олдида тирш 
одамлар эмас, балки кандандир механизмлар бор- дек, зерикарли ва ноаник мужма; 
килиб тушунтиради. Биз буидай укитувчиларни ёктирмаймиз”- дейдилар.
Хозирги тушунчамиздаги касбий махорат шунчаки 
билимларни 
осонрок 
хаммабоп ва тушунарли килиб укувчилар онгига етказиб бериш кобилиятигин: 
эмас, балки, шу билан бирга укувчиларнинг мустакил ишлари, уларнииг 6
hahl
фаоллигини 
окилона ва мохирлик билан 
бошкариб, уларни 
керакли томонг 
йуналтириб туришдан иборат булган кобилиятни хам уз ичига олади.
Мана шу кобилиятлар орасида укувчилар психологиясига хос доимий установк
116


(йуналтириш) ётади. Кобилиятли педагог укувчиларнинг тайёргарлик даражасини, 
уларнинг тараккиёт даражаларини хисобга олган колда болаларнинг нимани билиши, 
ёки нимани билмаслигини, нималарни аллакачон эсдан чикарганликларини тасаввур 
кила олади.
Купчилик укитувчилар!а, айникса.хафсалаеда укитувчиларга, укув материали 
оддийгина ва хеч кандай алохида тушунтириш хамда изоч беришни тапаб 
килмайдигаидек туюлади. Бундай укитувчилар укувчиларни эмас, балки биринчи 
галда узларини назарда тутиб иш олиб борадилар. Шунинг учун хам укув 
материалини уз л ар и га караб танлайдилар. Кобилиятли, тажрибали Укшувчилар эса, 
узларини укувчилар урнига куйиб, катталар учун аник, растай ва тушунарли булган 
материал укувчилар учун ноаник ва тушунарсиз билиши мумкин деган нуктаи- 
назарда буладилар.
Шунинг учун хам бундай укитувчилар материалнинг характеры ва уни баён 
зтиш усулларини алохида уйлаб куриб режалаштирадилар. Материални баён этиш 
жараёнида кобилиятли укитувчи учун укувчиларнинг кандай тушунаётганликлари ва 
зарур булганда даре баёнотига алохида эътибор беришга интилаётган ликлари каби 
катор белгиларига караб тугри тасаввур килиб, хулоса чикара олади.
Ана шундай педагогик кобилиятни аниклаш учун психолог Н.Гоноболин жуда 
кулай тест тавсия этади. Бу тестга кура билиш характеридаги матнда укитувчининг 
}шкри айрим синф укувчилари учун кийин деб хисобланган кисмларни алохида 
<урсатиб, нима учун бу кисмларнинг кийинлигини тушунтириб бериш, шуидан сунг 
sea матнни укувчиларга енгил ва уларнинг узлаштиришлари учун кулай килиб тузиш 
гавсия этилади.
Кобилиятли укитувчи шу билан бир каторда материални узлаштириш, 
Укувчиларга бир оз нафас олиб, узларига келиб олишлари ва уз диккат- 
гьтиборларини бир жойга куйиб, айрим кузгалишларни «сундириб», бошкаларни 
ica жадаллаштириб, уларнинг бушашганлигини, сустлигини ва локайдлигини 
:нгишлари учун замин тайёрлаш зарурлигини хам назарда 
тутади. Бундай 
'китувчи зарур шароит яратилмагунча дарсни бошламайди. Хаддан ташкзри шидцат 
>илан бошланган даре укувчиларда химоя килу вчи тормозланишни вужудга келтириб, 
1
ия фаолияти тормозланади ва укитувчининг сузлари етарлича идрок 
1
а)линмайди.
2. 
А кад ем ик кобил иятл ар - математика, физика, биология, она тили, 
дабиёт, тарих ва бошка шу каби фанлар сохасига хос кобилиятлардир.
Кобилиятли укитувчи уз фанини факат хажмидагииа эмас, балки атрофлича, 
енг, чукур билиб, бу сохада эришилган ютуклар ва кашфиётларни доимий равишда 
у ,ата бориб, укув материалини мутлако эркин эгаллаб, унга катга кизикиш билан
а.'айди хамда озгина булсада тадкикот ишларини олиб боради.
Купчилик тажрибали педагогларнинг айтишларича, укитувчи 
уз
фани буйича 
ундай юксак билим, савиясига эришиш, бошкаларни койил килиб хайратда 
олдириш, укувчиларда катта кизикиш уйгота олиш учун у юксак маданиятли, хар 
омонлама мазмунли, кенг эрудицияли (билимдон) одам булмоги лозим.
Бундай укитувчилар хакида укувчилар: «М ахмуд ака худди профессорнинг 
згинаси-я. Биз унинг билмаган бирорта сохаси бормикин деб тез-тез уйлаб 
урамиз. Дарсларга у бутун вужуди билан киришиб кетади» дейдилар. Баъзан
117


укувчилар уз ухитувчиси хакнда «Бакир-чакир килади-ю, аммо заррача билими йук> 
деб бутунлай тескарисини айтсалар, жуда алам килади.
3. Перцептив кобилиятлар - бу укувчининг, тарбияланувчииинг ичю 
дунёсига 
кнра 
билиш, 
психологик 
кузатувчанлик, 
укувчи шахсинин 
вактинчалик 
психик 
холатлари 
билан 
боглик 
нозик томонларнни тушун 
билишдан иборат кобилиятдир.
Кобилиятли 
укитувчи 
болаларнинг 
хар 
кандай 
майда-чуйда 
хатти 
харакатларида, ёркин ифодаланадиган айрим ташки холатларида хамда уларник 
ички дунёсида юзага келадиган узгаришларни сездирмасдан билиб олади. Ан 
шундай холларда укувчилар: 

Download 5,06 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   85   86   87   88   89   90   91   92   93




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish