М еханика грунтов, вклю чает в себе вопросы, касаю щ иеся видам и классиф икациям грунтов, их

hi - i
qatlam qalinligi.
D
- siqiluvchan qatlam qalinligi.
7.14 ifoda b ir o'lcham li m asalalam i yechishga oid b o 'lib , uni fazoviy va 
tekislikdagi hollari quyidagicha:
a) fazoviy holatida *
* = £ A ft( [ e ,(l) - / / ( e , (l) + е „ы )] 
(7.15)
105

---

b) tekislik holatida
_ Л _ 0
1 — 
/I
^
(7.16)
bunda: 
Va еЛ|) 
- e 1,e1,ey
zo 'riq ish lar ta ’siridan yuzaga keluvchi nisbiy
cho'kishlar;
M -
yon bosim koeffitsiyentiga b o g 'liq qiym at:
bunda 
D -
yuqoridagidek siqiluvchan qatlam chuqurligini ifodalaydi.
M azkur ifodalam i am alda q o 'lla sh natijasi ular yordam ida yaxshi natijalarga 
erishish 
m um kinligini 
k o 'rsatd i. 
C h o 'k ish n i 
hisoblashda 
Puasson
koeffitsiyentining sezilarlik aham iyati b o ’lm asligi ham ushbu usulning foydasiga 
xizm at qiladi.
7.4. C h o ‘k ish n in g d avom iyligi
M a’lumki poydevom ing ch o 'k ish i to 'satd an yuz berm ay, balki m a ’lum vaqt 
davom etadi. 
G runtining tarkibi, hossalari va deform atsiyalanish jaray o n i bilan 
b o g 'liq b o 'lg a n fizik hodisalar c h o ’kish davom iyligini belgilaydigan om illardir. 
Tashqi yuk ta ’sirida grunt zarralari orasidagi b o g ’lanish kuchlarini to 'la , yoki qism an 
buzilishi natijasida yopishqoq xususiyatli deform atsiyalanish yuzaga keladi. G runt 
g 'ovaklarini xajm iy kam ayishi u lam i to 'ld iru v ch i suv va gazlam ing ortiqcha 
m iqdorini sizib chiqishi oqibatida yuz beradi.
A gar grunt g 'o v ak lari erkin, yoki b o 'sh b o g 'lan g an holatdagi suv bilan to 'lg an
b o 'lsa, unda gruntning zichlashuvi suv sizish darajasiga bo g 'liq b o 'lad i. Shu bilan 
birga grunt zarralarining o 'z a ro tutashuvi suv harakatiga to 'sq in lik qilishi sababli 
sizish jarayoni m a ’lum vaqtga qadar cho'ziladi. Dem ak. gruntning zichlashuv tezligi 
m a ’lum hajm dan suvning sizib chiqish tezligiga b o g 'liq ekanligini e ’tiro f etish 
m um kin.
G runtning zichlashuv holatida g'ov ak d ag i suvlam ing sizib chiqishi bilan bir 
vaqtda undan bo 'sh ag an bo'shliqni siljish holatidagi grunt zarralari egallaydi. Bu esa 
zarralar tutashuvi va bog'lan g an suv o 'rtasid ag i yopishqoq va yum shoq deform atsiya 
harakati bilan ifodalanadi. O 'z -o 'z id a n m a ’lum ki, bunday holat m a ’lum vaqt 
davom iyligi bilan bog'liq.
A gar zarralam ing siljish jaray o n i uzoq vaqt davom etsa, inshoot cho 'k ish in i 
suv sizish tezligi emas, balki zarralam ing siljish tezligi belgilaydi.
Siljish jarayoni ustida s o 'z yuritar ekanm iz, avvalo tashqi yukni gru n t qanday 
qabul qilishi va uning bu yukka nisbatan qarshiligi nim alardan iborat ekanligi haqida 
to 'x ta b o 'tish lozim.
Suvga to 'y in g an gruntlarda tashqi yuk qism an g 'o v ak suvlari, qism an esa 
zarralar orqali qabul etiladi. Bu esa o 'z navbatida ikkala jism ni harakatga keltirib, 
siljish holatini vujudga chqaradi. G runtning zichlashuvi yuk taqsim lanish jarayoniga
106

---

b o g ‘liq. B unda asta-sekin zarralar qarshiligi ortib, ularga tegishli yukning m iqdori 
ham k o 'p ay ib boradi. Suvdagi bosim m iqdorini esa uning sizib chiqishi natijasida 
kam ayishi kuzatiladi. Suv harakati to'xtashi tashqi yukning m uvozanatlashgani va 
gruntning zichlashuvi tugaganini bildiradi.