М еханика грунтов, вклю чает в себе вопросы, касаю щ иеся видам и классиф икациям грунтов, их

14.2 G ru n tlam in g o ‘ta cho'kuvchanlik ko'rsatkichlari
Lyoss va lyossimon gruntlaming o'ta cho'kuvchanlik xususiyati tajribaxona 
sharoitida namunaning yonga kengayish imkoniyati cheklangan holatda sinaladi. 
Tabiiy tuzilmasi saqlangan grunt namunasini ma’lum yuk ostida namlash tajriba 
asosini tashkil etadi. Bunday sharoitda 
p  bosim ta’siridagi grunt g'ovakligining e t
gruntning 
0,3 MPa bosim ta’siridagi 
dastlabki balandligi;
h' - shu bosim ostida qo'shimcha suv yuborilgandan so'ng cho'kkan gruntning 
balandligi.
Agar 
S o‘-ch> 0,001 bo'lsa, grunt o'ta cho'kuvchan hisoblanadi.
Lyoss va lyossimon zaminlarda barpo etiladigan inshootlar cho'kishini 
hisoblashda gruntning tabiiy holatidan kelib chiqib, uning oddiy cho'kishi (
j
). 
so'ngra qo'shimcha 
namlanish oqibatida yuz beruvchi o'ta 
cho'kishi (
v a
) ni 
aniqlash tavsiya etiladi. Aniqlangan miqdor, yani cho'kishlar yig'indisi va ulaming 
notekisligi qurilish mezonlarida keltirilgan ruhsat etiluvchi ko'rsatkichlardan oshib 
ketmasligi shart.
Gruntlardagi oddiy cho'kish miqdori 7- bobda keltirilgyan usullar yordamida 
aniqlanib, o'ta cho'kuvchanligi esa quyidagicha hisoblanadi:
bunda: <У0‘сВД tabiiy va qo'shimcha bosimlar ta’siridagi / qatlamning nisbiy o'ta 
cho'kuvchanligi;
hi - i qatlam balandligi; 
n - qatlamlar soni;
m - grunt sharoitini hisobga oluvchi koerfitsiyent. 
m koeffitsiyentning miqdori poydevor tag yuzasining (В) o'lchami asosida 
quyidagicha belgilanadi: agar 
В >  12 m bo'lsa, gruntning barcha o ’ta cho’kuvchan
Л - Л
dan 
e
2
gacha kamayishi uning o‘ta cho‘kuvchanligim, ——— miqdor esa nisbiy
1 + e,
o'ta cho'kuvchanlignni 
ifodalaydi (14.4- 
rasm).
S
Grangning nisbiy o'ta cho'kuvchanligi 
kvadrat santimetr yuzaga 3 kg yuk ta’sir 
ettirib, 
grunt 
namunasini 
qo'shimcha 
namlash orqali aniqlanadi:
■a )F
Qo’shimcha namlash
0
t
2
J
4
S
€
7
P
bunda: 
h -  tabiiy namlik 
holatdagi
14.4-rasm. Gruntning o’ta 
cho’kuvchanligi 
ifodalovchi chizma
П
(14.3)
1 8 5

---

qatlamlari uchun 
m = 1,0 qabul qilinadi. В < 3 m bo'lgan holda esa uning miqdori 
quyidagicha hisoblanadi:
bunda: 
p  - poydevor ostidagi bosimning o'rtacha qiymati, MPa;
Po'chat - i qatlamdagi gruntning boshlang'ich o‘ta cho'kish bosimi, MPa; 
p 0 - 0,1 MPa ga teng bosim.
Agar 3 m <
В <12 m. oralig'ida o'zgarsa, m ning miqdori В = 3 m va В = 12m 
orasiga moslab hisoblanadi. Gruntning sof og'irlig’i 
tasirida o'ta 
cho'kishini 
aniqlash lozim bo’lsa 
m -  1 deb qabul qilinadi.
Dastlabki o'ta cho'kish bosimining miqdori 
p o l* quyidagicha aniqlanadi. 
yon tomonga kengayishdan holi (kompressiya) sharoitda o ’tkazilgan 
tajribada asosida aniqlangan nisbiy o'ta cho'kish 
s0-ch = 0.01 ga mos keluvchi 
bosim;
- dala sharoitida gruntni qo'shimcha namlab yahlit yuk oslida o'tkaziladigan 
tajribadan aniqlanuvchi bosim;
- maxsus zovurlar orqali namlash jarayonida o'ta cho'kishga olib keluvchi 
sathga mos keluvchi grunt og'irligi ta’siridagi bosim.
Grunt sirti bo'ylab namlash jarayonida suv yuborishning maydoni o'ta 
cho'kish yuz beruvchi qatlam qalinligidan kichik bo'lsa, grunt og'irligi ta’siridagi 
o’ta cho'kish quyidagicha aniqlanadi:
bunda: