М еханика грунтов, вклю чает в себе вопросы, касаю щ иеся видам и классиф икациям грунтов, их

№
.1
фГЯЪ 
!:'■> ' 
Г. 
n
м ‘л';
’ Ш -
13.3-rasm. Titratish usuli yordamida qumli qoziq o’matish: 
a,b- quvir o’matish va sug’urub olish jarayoni; v,g-maxsus moslamalaming yopiq va ochiq 
holatlari: 1-temir quvir; 2 -titratgich; 3- qanotlar, 4-oshiq-moshiq; 5-qisqich.
beradi. Qoziqlar o'zaro shaxmat tartibda joylashtiriladi. Ulaming soni ko'ndalang 
yoki uzinasiga 
uchtadan kam boMmasligi kerak. Shuningdek, chetki qoziqlar 
joylashgan o'q poydevor qirrasidan kamida 0,5 m chiqib turishi lozim.
Qoziqlar orasidagi masofa quyidagi ifoda yordamida aniqlanadi:
I = 0,95 J
(13.2)
1 Г ~ ' Г *
bunda 
d4 -
qoziqning diametri;
1 7 6

---

^-g ru n tn in g dastlabki zichligi; 
у  - zichlangan gruntning zichligi.
Qumli qoziqlar yordamida zichlashtirilgan gruntning 
yuk ko‘garish 
qobiliyati 2-3 martta ortishi mumkin.
Portlatish yordamida lyoss va lyossimon gruntlamimg 
o'ta cho'kishini 
kamaytirish maqsadida Abelev Y M. (1935 y .) taklif etgan usuli ham amalda keng 
qo'llanadi. Mazkur usul orqali grunt quyidagi tartibda zichlanadi. Qurilish maydoni 
ma’lum kvadratlarga bo’lib chiqiladi. Kvadratlaming o’lchami gruntning turiga, 
portlatish chuqurligiga, portlovchi moddaning turiga va b. bog’liq. Kvadratlaming 
uchidan burg'i yordamida chuqurlar qaziladi. 
Bu chuqurlarga zanjirsimon 
jamlangan, har biri 50 g dan iborat portlovchi modda (ammonit) joylanadi. 
Ammonitlar soni grunt turiga, uning zichlashish holatiga bog'liq bo'lib, amalda 1,0 m 
masofaga 5 -lOdonadan to'g'ri keladi.
Portlatish natijasida burg'i chuqurligining eni ma’lum miqdorga kcngayadi, 
so'ng uni oz-oz miqdorda olingan mustahkam grunt bidan shibbalab to'ldiriladi. 
Bunda bir vaqtda bir necha chuqurda ish bajarib bo’lmaydi, chunki biridagi portlash 
yonidagilarga ta’sir ko'rsatib, devorlami o'pirib yuborishi mumkin.
Uzoq yillar davomida olib borilgan kuzatuvlar natijasi lyossimon gruntlami 
portlatish yordamida zichlash hamma vaqt ham istalgan natijani beravermasligini 
ko'rsatdi. Bunga asosiy sabab 
portlash vaqtida gruntning tabiiy tuzilmasining 
buzilishi bo’lib, natijada erishilgan grunt g'ovakligini kamayishi 8-10%
dan 
oshmaydi. Bu miqdor esa lyossimon gruntlaming mustahkamlik ko’rsatkichlarini 
ko’zlagan maqsadda oshirmaydi.
Suv yordamida tilratib zichlash usuli qumli va yirik zarrali gruntlaming 
bunday harakatlarga la’sirchanlik xususiyatiga asoslangan.
Ma’lumki. titrash jarayonida bunday gruntlaming zarralari orasidagi 
ishqalanish kuchi kamayadi. Natijada, ular o'zaro siljib, zarralaming sof og'irligi 
ta’sirida zichlasha boshlaydi. Loyli gruntlarda (lyosslardan tashqari) bu usulni 
qo'llab bo'lmaydi.
Titratkich sifatida yumshoq egiluvchan moslamadan foydalaniladi. Katta 
tezlikda istalgan chuqurlikka tushish imkoniga ega bo'lgan bunday titratkichlar 
grunt zarralari muvozanatini osongina buzadi. Mazkur holatni yanada 
jadallashtirish maqsadida 25 mm diametrli 2-2,5 m uzunlikdagi serteshik quvur 
grunt qa’riga tushirilib, titrash jarayonida unga bosim ostida suv yuborib turiladi 
(13.4-rasm).
Quvurdan yuborilgan suv yer sathiga ko'tarilgandan so'ng titratkich ishga 
tushadi va o'z og'irligi ta’sirida cho'ka boshlaydi. Ma’lum chuqurlikka yetgach, 
titratkich teskari harakat bilan orqaga ko'tariladi. Natijada turg'unligi buzilgan 
qumlar tebranish natijasida zich joylashib qoladi.
1 7 7

---

13.4-rasm. Serg’ovak qumlami titiratgich yordamida zichlash:
1-titratkich; 2-serteshik quvur; 3-guruntning o ’yilgan qismi.
Chuqurlar orasidagi masofani quyidagi ifoda yorlamida aniqlash mumkin: