М е ҳ н а т т а ъ л и м и ў Қ и т и ш м е т о д и к а с и

учун
фаол ўкитиш усуллари; "ақлий хужум" ишбилармонлик ўйинлари ва бошқалар. 
Ривожланган давлатлар ўқувчиларининг мустакил билим олиш технологияси ва 
илмий-услубий таъминоти ўкувчиларнинг мустакил билим олишларига рах,барлик 
килиш, 
ўқувчиларнинт 
мустақнл 
билим 
олиш 
воситалари 
ёрдамида 
олган 
билимларини назорат қилиш ва бахолаш. "шахс информацион мух,ит" тизимидаги 
жараёнлар ва уларни бошкариш.
3.2. Информацион жамиятни ривожлантириш муаммолари.
Мустакил билим олишда илмий-техникавий ижод килиш методологияси. 
Информацион жамиятни ривожлантириш муаммолари. Укувчиларнинг мустакил 
билим олишларида глобал INTERNET компьютер тармогидан фойдаланиш. Мустакил 
билим олишда илмий ва техникавий ижод килиш методологияси. Мустакил билим 
олишда илмий билим ва илмий тадкиқот усулларидан фойдаланиш.
3.3. 
Икгидорли 
укувчилар 
билан 
ишлашни 
ташкил 
этиш 
ва 
унинг 
самарадорлигини ошириш йўллари.
Икгидорли укувчиларни излаб топиш, аниқлаш ва ўкитиш услубиятини яратиш 
муаммолари, иктидорли ўқувчилар учун махсус ўкув дастурлари ва прогрессив 
педагогик технологияларни ишлаб чиқиш, иктидорли ўқувчилар билан ишлаш 
самарадорлигини ошириш.
Мазкур масалалар юзасидан олиб бориладиган ташкилий бошкарув ва назорат 
ишлари.
4. 
Узлуксиз таълим тизимини ўкув ва қўшимча адабиётлар билан таъминлаш 
борасидаги хозирги аҳвол.
Нашрларни ва бошка хужжатларни кутубхона жамғармаси хисобидан чикариш, 
саклаш ва кутубхона ходимларини моддий жавобгарлиги тугрисида, касб-қунар 
коллежлари кутубхоналарини экспертизадан ўтказиш, кутубхонанинг Низоми.
4.1. Таълим тизимини янги ўкув адабиётлари билан таъминлашда амалга 
оширилиши зарур бўлган ишлар ва мавжуд муаммолари хакида.
Узбекистон Давлат таълим стандарти. Уқув адабиётларининг яратиш мезонлари. 
Дарслик ва ўкув кўлланмаларини экспертизадан ўтказиш.
4.2. Узлуксиз таълим тизимини ўқув адабиётлари билан таъминлашнинг 
истикболли режалари.

---

Ўкув адабиётларини яратиш бўйича тузилган мавзувий режалар. Мехнат 
таълими мутахасислик йўналишларининг дарслик ва ўқув адабиётлари билан 
таъминланганлиги. 
Касб таълим тизимидаги ўқув муассасалари 
учун ўкув 
адабиётлари яратиш муаммолари.
Мазкур масалалар юзасидан олиб бориладиган ташкилий бошқарув назорат 
ишлари.
5. Информацион технологиялар.
5.1. 
Информацион 
жараёнлар. 
Информацион 
тушунчаси. 
Инсоннинг 
информацион фаолияти, информацион жараёнлар: ииформацияни сақлаш, узатиш ва 
ишлов бериш. Информатика ва хисоблаш техникасининг ривожланиш тарихи. 
Информацион ва кўрсатув жараёнлари.
5.2. Хисоблаш техникаси ва дастурий таъминотнинг замонавий хдпати. 
Компьютернинг архитектураси хакидагн тушунча. Асосий курилмалар, уларнинг 
функциялари ва алокаси. Компьютернинг профам м а таъминоти тузилиши. Ҳисоблаш 
техникасининг ривожланиш тенденциялари.
5.3. 
Таълим 
информацион 
технологиялари. 
Таълим 
ва 
назоратнинг 
автоматлаштирилган 
тизимлари. 
Мультимедия 
ва 
тармок 
технологиялари. 
Компьютерда моделлаш. Дистанцион (масофий) таълим.
5.4. 
Информацион 
тех нологиял арнинг 
долзарб 
муаммолари. 
Маълумот 
базаларини яратиш. Амалий дастур пакетлари ва улардан самарали фойдаланиш. 
Сунъий интеллект компьютер алокалари.
5.5. INTERNET. INTERNET ҳақида тушунча, ўқитиш жараёнида INTERNET дан 
фойдаланиш. Электрон алоқа ва унинг афзаллиги. Мазкур масалалар юзасидан 
мавжуд хукумат ва маҳалий қокимиятлар карорлари, тавсияномалари хамда 
ташкилий, бошкарув ва назорат ишлари тўгрисидаги ахборотлар, муаммолар.
6. Мех,нат таълими "маънавият ва маърифат”.
6.1. 
Таълимни гуманизмлаштириш ва гуманитарлаштиришда "маънавият ва 
маърифат" курсларини ўқитиш муаммолари.
Ўкитиш жараёни ва тарбиялашнинг ажралмаслиги, маънавий ва маърифий 
баркамол шахсни шакллантиришнинг йўналишлари. Таълим олувчиларни хукукий 
тарбиялаш ва х^/қуқбузарликни бартараф этиш. Таълим жараёнида ўқувчи тарбиясини 
такомиллаштириш ва улар савиясини яхшилашда маънавий ва маърифий йўллар

---

бўйича илмий тадкиқотларни йўлга қўйиш. Маънавий ахлокий тарбиянинг мохияти 
ва шахсни камолга етказиш, ўкув тарбия жараёнида содир бўладиган илмий ва 
услубий 
муаммолари. 
Педагогларнинг 
илмий-назарий 
ва 
амалий 
ишларини 
"Маънавият ва маърифат” йўналиши бўйича халкимизни тарихий анъаналарига, 
манбаларига таянган ҳолда олиб бориш.
3.5. У к у в ч и л а р н и н г м ехн атга бўлган эхтиёж ларин и ш ак л л ан ти р и ш
й у н ал и ш л ар и хам да м етодикаси
Бўлажак меҳнат таълими ўқитувчнларининг умумкасбий билим ва кўникмаларни
эгаллашларида методик тайёргарлик, шу жумладан. ўкувчиларда мехнатга бўлган 
эхтиёж ва уни шакллантириш методикасини эгаллаганлик муҳим ўрин тутади. 
Мехнатга бўлган эхтиёжни тарбиялаш мехнат таълими методикасининг чуҳим таркий 
қисмн саналиб, у мехнат эхтиёжини пайдо бўлиши ҳақидаги маълумотларни тартибга 
келтирши. унинг мазмунини асослаш хамда таълим амалиётида тўпланган илгор 
тажрибалар билан бойитиб боришни кўзда тутади.
Мехнат мотивларининг асосий ташкил этувчилари сифатида куйидаги мазмун ва 
динамик хусусмятларни караб чикиш керак:
а) мотивлантириш тузилмасида мотивнинг тутган ўрнини;
5) таъсирчанлик даражасини;
в)ўхшаш ва ноўхшаш англаш даражасини;
г)мотивлантириш намоён бўлиши жадаллиги ва ифодаланиш;
д)мотивларни қўзгатувчи таъсирнинг баркарорлигини, ташкаридан бўладиган 
таъсирларга қарш илик кўрсатиш даражасини.
Ўкувчиларнинг мехнат дарсларига, ўқув-мехнат топш ирик^арининг хар хил 
турларига, оила ва мактабдаги ижтимоий фойдали ва унумли мехнатга муносабати 
мехнат мотиви намоён бупишининг мухим белгиси хисобланади.
Республиканинг 
кўпгина 
минтақаларида 
турли 
вақтларда 
ўтказилган 
тадқикотларда бошлангич синфлардаги мехнат дарсларига кизикиш юкори синфларга 
бориб анча пасайиб колиши аниқланган. Мактаб ўқувчилари билан ўтказилган савол- 
жавоблар ва сухбатлар мехнатга муносабатш ш г ўзгариши таълимнинг ташкил 
этилиши ва мазмуни билан боглик, эканлигини кўрсатади. Бу аввало мазкур ёш 
боскичида мустақилликнинг кескин ортганлиги, ижтимоий ахамиягли ва фойдали 
мехнатда ж амоа бўлиб ишлаш, факат ижрочилик мехнатида эмас балки, ташкил этиш

---

ва бошкаришда ҳам катнашиш истагининг кучайгани сабабли мехнатнинг етакчи 
мотивларидан коникмасликда ифодаланади.
Укувчиларда м е\н ат фаолиятининг чар хил турларига ижобий муносабатини, 
қизиқишини, мехнат фаолияти мотивларининг баркарорлигнни тарбиялашнинг 
педагогик-психологик шартлари ва кўрсаткичлари, улар онгининг таъсирчанлик 
даражаси аникланади. М еқнатнинг ҳар хил турларига кизикишлар ўрганилди, хар бир 
ёш учун мехнат фаолияти мотивларининг ижтимоий ахамияти устун бўлишига 
кўмаклашувчи шарт-шароитлар белгиланади. Мотивлаштиришнинг бу жихатлари 
мехнатга нисбатан талаб-эхтиёжининг кўрсаткичи сифатида намоён бўлмокда.
Мехнат тарбияси масалаларини самарали хал қилиш учун \а р хил турдаги 
мехнатнинг ижтимоий ахамиятини, унинг зарурлигини, ўзаро богликлигини ва 
мухимлигини хар бир ўқувчининг онгига сингдириш лозим.
Мехнат таълими методикасида мехнат таълимининг ўкувчилар ўз фаолиятининг 
ижтимоий аҳамиятини кўп синфлардаёқ мустақил ҳолда белгилаб оладиган ўйинда 
ташкил этиш керак. Таълимнинг айнан ана шундай ташкил қилиниши ўқувчиларнинг 
мехнат харакатини фаоллаштириш, уларда шахснинг ижтимоий йўналишини 
тарбиялаш и мумкин. Укувчиларни ижтимоий фойдали, унумли мехнатга жалб 
килишда мехнат фаолиятининг мухим ижтимоий ахамияти, айникса яккол намоён 
бўлиши шарт.
Укувчиларни биргаликдаги ўкув-мехнат фаолиятига, биргаликдаги унумли 
мехнатга жалб этишда уларга хамкорлик, узаро ёрдам ва бир максадга каратилган 
алока малакаларини сингдириш зарур.
Мехнат таълими методикасида ўкувчиларнинг уюшган меҳнат фаолияти 
меҳнатга психологик тайёргарликнинг таркибий 
кисмларига 
ижобий таъсир 
кўрсатиши мумкин. Ж амоа бўлиб ишлашда ўзаро алокалар фаоллашади ва 
ўқувчиларнинг биргаликдаги фаолиятини хам. шунингдек. якка фаолиятини хам 
тартибга солиш вазифасини бажара бошлайди.
Мехнат таълими методикасида боланинг мех,натга ва катта ёшдаги кишиларга 
нисбатан умумий ижобий муносабатига таяниб. унда шахснинг ижтимоий мақсадини 
шакллантиришнинг илк боскичларида унинг турли касбдаги кишилар билан 
суҳбатлари. учрашувлари. мехнат ахдшнннг хикояларинн эшитиб катта тарбиявий 
самара беришини аниқрок мисоллар билан тўлдириш лозим.

---

Маълумки, 
мехнат 
таълими 
методикасида 
жамоатчиларни 
тарбиялашда 
жамоанинг фаолияти асосий восита хисобланади. Ана шу фаолиятнинг максадга 
мувофиқ йўсинда ташкил этилиши усмирларнинг умумий вазифаларини. Турли 
масалаларни хал қилишда мустақил фикрлашини. х.ар бир катнашчининг тенг 
хукукли, 
ташаббускор-ижобий 
мавкеда 
туришини, 
жамоа 
мехнатининг 
узлуксизлигини ва мураккаблашиб боришини таъминлайди, фаолиятнинг туман, 
шаҳар ва бутун жамият учун ахамиятини оширади.
Ҳозир укувчилар меҳнат фаолиятининг жамоа ва бошқа шаклларини мехнатни 
жорий этиш, укув ва ижтимоий-фойдали, унумли мехнат жараёнида болаларда 
шахснинг энг мухим мехнат сифатларини тарбиялашга эътиборни кучайтириш, 
биргаликда ва алохида мехнатга хамкорлик ва максадга мувофик муносабатни амалга 
оширишга тўғри келади. Худди ана шу так^ирда мактаб ва касб-хунар коллеж 
ўкувчиларининг 
политехник 
таълими 
хар 
томонлама 
баркамол 
шахсни 
шакллантиришнинг амалий воситасига айланади. Шу муносабат билан мактаб 
ўқувчиларининг мехнат фаолиятига касбга йўналтириш элементларини эртарок, ва 
мунтазам равишда сингдириб бориш максадга мувофикдир.
Мехнат таълими методикасида психологлар, социологлар ва иқтисодчиларнинг 
асарларида 
кайд 
килинганидек, 
фан-техника 
тараккиёти 
шароитида 
автоматлаштиришнинг ривожланиши натижасида мехнатда инсон омили тобора катта 
ахамият касб .этади. Бундан шундай хулоса келиб чикадики, турли касблардаги илгор 
кишилар мехнатининг хусусиятлари, факат ижрочилик малакалари шакллангани - 
мехнатга тайёргарликни ва юксак мехнат кўрсаткичларини таъминламайди. Оммавий 
касбларнинг мехнат фаолиятининг факат-сабаб, эхтиёж, хиссий-иродавий ва акулий 
сохаларига, политехник ва касбий билимлар. малакалар ва техник тафаккурини 
ривожлантириш тизими бирлигига эмас, шу билан бирга меҳнат жараёнида барқарор, 
ишончли ўз-ўзини бошкариш асослари бирлигига кўядиган куйидаги талаблари келиб 
ч и кади:
I. 
Укувчиларни мехнатга педагогик-психологик тайёрлашнинг барча омилларини 
аниклаш. Бунда шу масалага оид қўшимча адабиётлар ва восмталардан унумли 
фойдаланиш. 
ниҳоят 
укувчиларни 
мехнатга 
педагогик-психологик 
тайёрлаш 
омилларининг маълум тизимини аниқлаш.

---

II. 
Укувчиларни 
мехнатга 
педагогик-психологик 
тайёрлашнинг 
барча 
имкониятлари билан танишиб, улардан энг зарурларини хдмда ўқитувчи шароитга 
караб доимо фойдалана олмайдиганларини аниклаш.
III. Лаборатория иши жараёнида тўпланган маълумотлардан фойдаланиб, мазкур 
материални янги типдаги мактаблар фаолиятига татбиқ этиш омиллари билан 
бойитиш кайта ишлаш ва реферат холига келтириш.
Мехнат таълими методикасида ёш авлодни меҳнатга хусусан моддий ишлаб 
чиқариш сохаларидаги касбларни танлашга тайёрлашдан иборат ижтимоий вазифалар 
мактаб ўқувчиларининг мехнатга психологик тайёрланиши муаммосини ўрганиш 
долзарблигини кўрсатади. Кейинги йилларда шахснинг касбкорлик ва сабаб-эхтиёж 
сохаларини ривожлантириш асосида ўқувчиларнинг мехнатга педагогик-психологик 
тайёрлигини шакллантириш конуниятларини тахлил килишни ўз ичига олган кўпгина 
тадқиқотлар амалга оширилди. Мактаб ўқувчиларининг ижтимоий-фойдали мехнатга 
ва онгли равишда касб танлашга тайёрлигини намоён киладиган педагогик- 
психологик шарт-шароитлар_ифодаланди.
Мех,натта тайёрлик - мураккаб ҳосиладир ва унинг иккита структураси: касбий 
хамда шахсий компонента бўлади. Шахсий компонентга мехнатга йўналнш хамда 
унинг сабаблари ва қизиқишнинг хусусиятлари, одатлар ва муносабатлар, кишининг 
хиссий ва иродавий функциялари, шахснинг касбкорлик учун ахамиятли хислатлари 
киради. Тайёрликнинг касбий компонентига политехник-касбий билимлар, малакалар, 
аклий функциялар киради. Шахснинг мехнат ва касбий камолотининг асосий 
боскичларига мувофик, равишда мехнатга педагогик-психологик тайёрлигининг турли 
даражаларини хисобга олиш зарур. Булар:
- умумий таълим мактабидаги мехнат таълими жараёнида касбкорлик ниятлари:
-касб таълимида, мактабда, ўқув-ишлаб чикариш комбинатида, касб-хунар
коллежларида ва олий ўқув юртларида, корхонада, айнан танланган фаолиятга 
мувофиқ тайёргарлик кўриш босқичи;
- касбга фаол кириши ва ишлаб чикариш жамоасида ўз ўрнини топиши;
- мустақил касб фаолиятида шахснинг ўзини тўлик ёки кисман намоён қилиши.
Мехнат таълими методикасига оид педагогик-психологик жихатдан тайёрланиш
мураккаб, кўп киррали жараёнлигини эътироф этиб, унинг турли ёшдаги мактаб ва

---

касб-хунар коллеж ўкувчиларидан мехнатга шаклланишинннг ўзига хос даврларнни 
ўрганиш вазифасини қўйиш максадга мувофикдир.
Укувчиларнинг мехнатга тайёрликнинг политехник, касб-корлик ва педагогик 
психологик компонентларини таркиб топтириш шарт-шароитларини ўрганишни 
комплекс тарзда, ягона нуқтаи-назардан амалга ошириш зарур. Бунинг учун шахснинг 
мехнатга бўлган қизиқиши ва муҳаббатини шакллантиришнинг педагогик-психологик 
шарт-шароитларини 
аниклаш. 
Шунингдек, 
I-синфдан бошлаб турли 
ёшдаги 
ўқувчилар 
билан 
касбга 
йўналтиришнинг 
мазмуни 
ва 
методларини 
такомиллаштиришнинг педагогик психологик шарт-шароитларини ўрганиш лозим. 
Укувчининг мавқеини фаоллаштириш учун касбга йунаптириш ва касб ахбороти 
ишларини меҳнат таълими, касблар билан танишиш, мехнат фаолиятида иштирок 
этиш ўзининг касбий имкониятини билиш тажрибасини кенгайтириш билан ўэаро 
боглаб амалга ошириш лозим.
Ш унингдек, хозирги вақтда мактаб ўқувчиларида ижтимоий меҳнатга мойиллик 
ва кизикишни, фаолиятнинг сабабларини, муваффакиятли ишлаб кетиш учун 
шахснинг муҳим ижобий хислатларини тарбиялашга ёрдам берадиган қатор шарт- 
шароитлари аникланган. Мактабдаги мехмат таълими ва тарбиясини ташкил этишда 
амалга оширилиши лозим бўлган энг мухим тадбирлар қўйидагилардан иборатдир:
I. Мехнат таълими методикасида политехник билимлар, ғгўникма ва малакаларни 
шакллантириш: хар хил таълимий ва мехнат вазифаларини бажарншда харакат 
усуллари тизимини ўзлаштиришда ва уларнинг асосларини англаб олишда алохида 
ўрнн эгаллаши лозим.
II. Мехнат таълими методикасида юксак мехнат маданиятини эгаллаш ва 
шахснинг мухим сифатларини шакллантириш асосини ташкил этувчи умумий мехнат 
малакаларини таркиб гопиши (меҳнат вазифасини ва уни бажариш шарт- 
шароитларини 
тахлил 
қилиш, мақсад қўйиш. 
фаолиятни ташкил 
этиш 
ва 
режалаштириш, режани амалга ошириш, фаолият жараёнини ва натижаларини 
назорат қилиш, уларга баҳо бериш) ва ўзига тегишли ўрин эгаллаши.
III. Мехнат таълими методикасида: хар бир ёш боскичида ўқувчига имкон 
даражасида кўпроқ мустакиллик бериш, фаоллиги ва ташаббускорлиги учун шароит 
яратиш, уни ўкув фаолиятига муаммолар орқали жалб килиш мухим ўрин эгаллаши 
лозим.

---

IV. Ўқувчиларга хар бир ёш боскичида тегишли мехнат вазифалари бериш, 
амалий ва аклий фаолиятни бирга қўшиб олиб бориш имкониятини яратиш ижодий 
ўрин эгаллаши лозим.
V. Меҳнат таълими методикасида. укувчиларни ўкув-мехнат фаолиятининг ва 
унумли мехнатнинг жамоа ва бошка шакпларда катнаштириш оркали уларда 
хамкорлик, мулоқот, ўзаро ёрдам хисларини, шахснинг ижтимоий йўналишини, 
билиш фаоллигини ривожлантириш, ижтимонй-ижодий тафаккурни тарбиялашга 
алохида эътибор бериш керак.
VI. Мехнат таълими методикасида: ўкувчиларни ижтимоий фойдали, унумли, 
мехнатнинг хар хил турларига, айниқса, корхонадаги илгор ишчилар билан 
хамкорликдаги мехнатга мунтазам равишда жалб килиш ва тегишли шароит яратиш.
VII. Мехнат таълими методикасида: ўқувчиларнинг бир бутун мехнат жараёнида 
амалий иштирок этишини ташкил килиш. шунингдек. уларни база корхона 
намунасида ишлаб чикаришни йўлга кўйиш ва унинг иктисодиёти асослари билан 
кўшиб ташкил этиш лозим.
Шундай килиб, мазкур материаллардан маълум бўлдики, талабалар мех.нат 
таълими методикасини: аник мехнат жараёнларини ўқитиш шакллари, методлари, 
усуллари. асослари, мазмуни заминида ташкил этиб. ўқувчиларни эхтиёжига караб 
олиб борилиши максадга мувофикдир.

---

4.1. М ехнат т а ъ л и м и н и н г п едагоги к техиологиясида д и д ак ти к там о й и л н и н г 
асослари
Мазкур параграфни дидактика тармоги эканлиги, мехнат таълимнинг, таълим- 
тарбия назарияси, яъни мақсадлари мазмуни қонунлари тамойилларини ишлаб чикиш 
билан 
шугулланадиган 
фан 
хисобланади. 
Шу 
билан 
бирга 
у 
педагогик 
технологиянинг дидактик асоси унинг мехнат таълим тарбия қоида тамойилларига 
мувофиқлигини белгилайди.
Дидактик талаблар мехнат таълим-тарбиявий вазифаларнинг назарий жихатидан 
тўгри бажарилишни таъминлайди.
Меҳнат таълимини педагогик технологиянинг дидактик жихатдан тўгри бўлиш 
унинг юкори самарадорлигининг зарурий шароити хисобланади. Бунинг учун 
замонавий мехнат таълими дидактиканинг илмий хулосаларидан ижодий фойдаланиш 
талаб килади.
Мехнат таълимида қўлланиладиган асосий дидактик тамойилларни ўрганилар 
экан унинг ўзи нимадан иборат эканини ойдинлаштириш зарур. Дидактика 
тамойиллари деганда таълимнинг асосини ягона дидактик аник асосга эга бу 
тамойиллар ижтимоий тараккиёт талабларига жавоб беради, психологиядан олинган 
тадқикот маълумотлари илгор педагогика тажрибаларини хисобга олади.
Мехнат таълими тамойилларини баён килишда уларни жуфтлаб ўрганиш 
тамойилни тўгри деб хисоблаш керак. Шундай қилинганда мехнат таълими 
дидактикасининг айрим тамойиллари ўртасидаги муаян объектив мавжуд алоқани 
кўрсатишга имконият тугдиради.
Чунончи мехнат таълимининг онглилик, изчиллик, фаоллик таълим беришнинг 
пухталиги каби дидактик тамойилларига алохида таъриф берганда улар ўртасидаги 
таъсир киладиган алоқани белгилаб бўлмайди. Аксинча агар мехлат таълимининг 
дидактик тамойиллари жуфт тарзда уларнинг асосий коидаларнинг бирлиги нуктаи 
иазаридан кўриб чиқилса у холда мазкур тамойилларнинг тизими қуйидагича бўлиши 
мумкин: мехнат таълимининг онглилиги ва фаоллиги, мунтазамлиги ва абстрактлиги 
ўқув тарбия мақсадларига каратилган. Унимли мехнат асосида таълим бериш мехнат 
таълимининг ўқитувчиси шуни учун мослиги керакки ўқун устахоналаридаги харакат

---

амалий машгулотда юқорида санаб ўтилган мехнат тамойилларидан битта ёки бир 
нечта бўлади.
4.2. М ехнат т а ъ л и м и т а м о й и л л ар и н и н г умум ий тавсиф ном аси
Мехнат ва касб таълими тамойиллари таълим бериш назариясининг бошлангич 
коидалари бўлиб. улар ўкув ишларининг мазмуни унинг ташкилий шаклларинн ва 
ўқитувчи меҳнат дарсини тайёрлаш ва ўтказиш вактида амал килиш лозим бўлган 
методларни белгилаб беради.
Дидактиканинг асосий тамойиллари тарбия максадларидан келиб чиқади ва 
таълим жараёнининг конуниятларига асосланади. Мехнат - политехника таълим 
укувчиларни тарбиялаш мақсадидан келиб чиқадиган ўзига хос хусусиятларига эга.
Меҳнат таълими тамойиларини баён қилишда уларнинг жуфтлашиб ўрганиш 
тамойилини 
тўгри 
хисоблаш 
керак. 
Шундай 
килинганда 
мехнат 
таълим 
дидактикасининг айрим тамойилари ўртасидаги муаян объектив мавжуд алоқани 
кўрсатиш имконияти тўгилади.
Чунончи мехнат таълимининг онглилик. изчиллик. фаоллик таълим беришнинг 
пухталиги каби дидактик тамойилларига алохида таъриф берганда улар ўртасида 
ўзаро таъсир киладиган алокани белгилаб бўлмайди. Аксинча агар меқнат таълимини 
дидиктикалари жуфт тарзда уларнинг асосий коидалари бирлиги нуктаи назаридан 
кўриб чиқилса, у холда мазкур тамойилларнинг системаси қўйидагича бўлиши 
мумкин: мехнат таълимининг илмийлиги бу таълимнинг онглилигп ва фаоллиги, 
мунтазамлиги ва пухталиги, мехнат таълимининг кўргаэмалилиги ва абстрактлиги 
ўқув тарбия максадларига каратилган унумли мехнат асосида таълим бериш, мехнат 
таълимининг тушунарлилиги. Мехнат таълим ўқитувчиси шуни унутмаслигн керакки 
ўқув устахоналаридаги хар кандай амалий машгулотда юкорида санаб ўтилган мехнат 
таълими тамойилларидан битта ёки иккитаси эмас балки ўқувчиларга ўқув 
материалларини сифатли ва тўла етказиб бериш имконини берадиган дидактикалар 
бутун системасига амал килинади. Мехнат таълим укитувчисининг дидактик 
тамойиллардан усталик билан фойдалана билиши ва уларни бир бирига тўгри боглаб 
олиб боришида намоён бўлади.
М ехнат т а ъ л и м и н и н г т а р б и я в и й тех н и к б и л и м л ар и н и н г ам ал и ёт би лан
узвий боглан иш там о й и л и . Мехнат таълимининг тарбиявий хусусияти мохияти 
тарбиявий вазифаларни ўқитишнинг мазмуни. шунингдек ўкув ишлариниш гашкилий

---

шакл ва методлари оркали амалга оширишдан иборат. Ҳар бир тараққиёт босқичига 
ўтишнинг шарти факат меҳнат унумдорлигини мунтазам ошириш ва моддий 
нсъматлар мўл кўллигини яратишдан иборат бўлиб колмасдан, балки сш авлодга 
юксак ахлоқий сифатларни тарбиялашдан хам иборат. бу энг аввало жамият 
манфаатлари йулида килинадиган мехнат жараёнида шаклланади.
Мехнат таълими дарслари укувчиларни мехнат воситасида ахлоқий тарбиялаш 
учун энг муносиб объект хисобланади. Чунончи оталиқ ташкилотининг ишлаб 
чикариш буюртмаларини ўкув устахоналарида укувчилар кучи билан бажариш уларда 
топширилган иш учун маъсулият ва ифтихор хиссини тарбиялашга ёрдам беради. 
Бундай буюртмаларни бажариш натижасида ўқувчиларда бир бирларига ўэаро 
ўртоқлик ёрдам кўрсатиш умумий мехнат натижалари учун жамоа ва шахсий 
маълумот, топшириқни бажаришга ташаббус ва ижодкорлик билан ёндашиш каби 
мухим ахлоқий фазилатлар шаклланади.
Мехнат таълими жараёнида ўқувчиларда асбоб ускунапар, материаллар, устахона 
биноларига, ўқув вакгига тежамкорлик билан муносабатда бўлиш хисси тарбияланади. 
Ўкув устахоналаридаги мехнат маданияти - иш ўрнини машкил этиш ва ўқув 
меҳнат машгулотларини тўгри режалаштириш; меҳнат таълим дарсларини қўл 
асбоблари билан бир каторда турли мосламалар билан таъминлаш қам катта 
ахамиятга эга