М е ҳ н а т т а ъ л и м и ў Қ и т и ш м е т о д и к а с и

ва
ўрта синфларда мехнат таълимнинг мох,пяти ва гурухларини 
аниклаш.
V Б О Б . 5-7 С И Н Ф Л А РД А М Е Ҳ Н А Т ТА Ъ Л И М И
5.1. Д астур м азм уни ва у н и н г йуналиш лари
Мактаб ўқувчиларини мехнат қилишга ўргатиш ва бу жараёнида уларни аник 
касб танлашга йўналтириш учун умумий ўрта таълим мактаб ўқув режасида хар бир 
5-6-7- синфларга ҳафтасига икки соатдан вақт ажратилган. Шунга таянган ДТС ва 
дастурларда мехнат таълимининг концептуал асослари, мазмуни акс топган
Ўтмишда хдр бир давр талабларига биноан мехнат таълимининг 5-7 
синфларида укувчилар турли мехнат асослари билан таништирилган: ўгил болалар 
кўпинча метал, ёгоч ва бошка материаллар билан ишлашни, киз болалар асосан уй- 
рўзгор ишларини бажаришга йўналтирилганлар. Айрим даврларда кайд этилган 
меҳнат турлари билан бирга ўғил ва киз болалар машинасозлик туркумида машина ва 
механизимларини тузилиши, ишлаш ва қўллаш тамойилларини ўрганардилар. 
Қишлоқ мактабларида кўпинча ўғил болалар техникавий мехнат билан бирга далада 
бажарадиган ишларни ўрганар эдилар. Қизлар бўлса, дала ишлари ва маиший хизмат 
меҳнати билан банд бўлар эдилар. Айрим холатларда ўғил ва кизлар чорвачилик 
мехнатини ўрганар эдилар. Қишлоқ мехнати билан асосан ботаника, зоология ва 
биология фанлари узвий боғланиб ўзлаштирилар эди. Шуларни инобатга олинган 
холатларда турли давр имкониятига кўра 5-7- синфларга мехнат таълимига 
ажратилган вакт хафтада 1,2 ва 3 соатгача етган. Ҳозир 5-7 синфларда мехнат 
таълимига ажратилган хафталик вакги 2 соатдан ташкил топган. Ундаги меехнат 
таълимининг концептуал асослари, ДТС, янги укув режалари, дастурлари ва бошка 
педагогик, методик тавсияномалар хизмат килади. Юкорида акс топган II ва IV 
бобларида ДТС ва бошқа айрим мехнат таълим масалалари хозирги давр талабларига 
биноан ёритилган. Мазкур бобда ДТС ва мехнат таълими дастурида бойитадиган ва 
чукурлаштирилган материалларга эътиборни кучайгирилади. Алоҳида таъкидлаш 
зарурки, мехнат таълими дастурида жамиятимиз тараққиётининг хозирги босқичида 
ёшларга менхнат таълимини бериш ва уларни заминида тарбиялаш кўйилган максад 
ва вазифалар аник ўз ифодасини топган.
М ехнат таълими дастури ўкув режа асосида ишлаб чикилди ва Узбекистон Ҳалк 
таълими вазирлиги томонидан тасдиқланди. Мехнат таълими ўқитувчиси узининг

---

кундалик фаолиятида бу дастурга амал килади ва унинг бажарилиши мажбурий 
хисобланади. Шу билан бир каторда, укитувчи ўкув дастурига махаллий 
шароитни 
хисобга 
олиб 
маълум 
ўзгаришлар 
киритилиши 
мумкин. 
Амио 
киритилган узгаришлар мактаб метод бирлашмасида ёки туман (шақар) методик 
бирлашмаларида мухокама этилиши лозимдир.
Мехнат таълими дастурини ишлаб чиқиш вактида бир қанча талаблар хисобга 
олиниши лозим. Дастурнинг мазмуни дидактик томойнлларга тўла тўкис жавоб 
бериши, яъни илмий ва методик жихатдан пухта бўлиш; мураккабликнинг ўсиб 
бориши хисобга олинган холда ва мехнат таълимккинг танланган дидактик тизимига 
мувофик равишда муайян изчиллида баён килиниши: турмуш, ишлаб чикариш 
тажрибаси билан богланган бўлиши; политехника тавсилотига эга бўлиши. мехнат 
объектларининг тавсия килинадиган рўйхати эса ижтимоий ишлаб чикариш 
кимматига эга булиши: табиий илмий цикилдаги умумий таълим фанлари-. физика, 
математика, кимё. чизмачилик, биалогия ва хокозолар билан узвий богланишни 
амалга 
оширншни 
амалга 
ошириши: 
синфдан-синфга 
ўтиш 
вактида 
ўкув 
материапларининг изчиллигини ва узийлигини таъминлаш лозим.
Мехнат таълим бўйича ДТС да умумий ўрта таълим мактабларида меқнат 
таълимида ва касб танлашда йўналтиришнинг таянч мазмуни хамла мактабни 
битирган укувчиларнинг мехнат таълими фанидан тайёргарлик даражасини 
меъёрлари ифодаланади.
Ушбу стандарт умумий ўрта таълим мактаблари учун мехнат таълими 
фанидан укув методик кўлланма. дарслик ва бошка расмий мсёрий материалларни 
ишлаб чиқиш ва унинг негизида укув тарбия жараёнини ташкил этиш хамда илмий 
тадкикотлар олиб бориш учун зарур бўлгап меёрий хужжатдир. Шундан асос олган 
мехнат 
таълимининг 
максад 
ва 
вазифалари 
мехнат 
таълими 
укитувчи 
рахбарлнгида укувчилар томонидан бажариладиган аклий ва жисмоний жараёнидан 
иборат бўлиб, якуний натижада уларнинг мехнат куроллари, воситалари ва 
жараёнлари хакидаги билимларни хамда маълум сохацаги ишлаб чикариш мехнатини 
бажариш учун зарур амалий кўникма ва малакаларини эгаллашларига, онгли равишда 
касб танлашга хамда жамият ва шахс фаровонлиги йўлида мехнат фаолиятига 
кўшилишларига 
имкон 
берувчи 
шахсий 
сифатларини 
ва 
тафаккурларини 
ривожлантиришга каратилган ўқув фанидир.

---

Меқнат таълим ининг мақсалн Ўқувчиларда умуммехнат кўникма 
ва 
малакаларини шакнллантириш, уларнинг кизиқишлари, кобилиятлари, касбий 
мойилликка кўра касб хупар турларини танлашга асос буладиган хислатларини, 
умуммехнат маданиятини шакиллантирнш ва ривожлантириш, халк хўжалигининг 
турли сохалари, уларда ишлатиладиган техника ва техналогия тугрисида билимлар 
бериш, мехнат фаолиатинг турли сохалар билан амалий мехнат оркали якинрок 
танишишга имкон яратиш. Уларни харидоргир махсулотлар ишлаб чикариш 
технологияларига ўргатишдаи иборатдир.
Бу борада мехнат таълимининг йуналишлари мактаб атрофидаги: ишлаб 
чикариш 
корхоналар, 
худудий 
бизнес 
тармоклари 
хамда 
касб-хунар 
коллежларида ўргатилабтган касблар асос бўла олади. Аммо мисол тарикасида мехнат 
таълими йуналишлари куйидагича белгиланади: ёгочга ишлов бериш; метал га ишлов 
бериш; 
газламага 
ишлов бериш, 
пазандачилик, 
кишлок хўжалик 
асослари 
келтирилган. Шундай булиши мумкинки уларнингт биттаси хам мактаб шароитига 
тўгри келмаслиги мумкин. Шунда мехнат таълими йўналиши учун мактаб 
мамуриати ўз худудига хос бошка соха йўналиши буйича укувчиларни мехнатга ва 
касб танлашга асос килиб танлашпари мумкин. Унда, мсхдат таълимининг 
дастуридла укув материаллар танланган йўналишига хос ишлаб чикилган. Унинг 
маъноси шуки ўкувчнларга билиш лозим бўлгам техник-технологик операциялар 
танланган 
мехнат 
таълими 
йуналишига 
мойил 
келиши 
керак. 
Шунда укувчилар ўзлаштириши лозим бўлган конструктор-технологик операциялар 
дидактик жихатдан бошка мехнат таълими йўналишларига кўйилган талабларга 
жавоб бера олдаи. Масалани шундай кўйилиши, мехнат таълими нуналнши кайси 
соқада бўлмасин, унда укувчиларда конструкторлик кўникмаларининг ривожлаиаши 
билан боглик бўлган мехнат операцияларини, мазуларини ўрганиш, электротехника 
ишларининг технологик жихатдан режалаштириш ва хоказоларнинг бажарилиши 
кетма-кет тартибда жойлаштирилади, яъни хар бир кейннги мавзу