M ashina va mexanizmlarning tuzilish asoslari. Kinematik juftlar va kinematik zanjirlar nazariyasi. Mexanizmlarni erkinlik darajasi

Ortiqcha bog’lanishsiz mexanizmlar optimal tuzilishdagi mexanizmlar deb ataladi.
Ortiqcha bog’lanishlar quyidagi usullarda aniqlanadi:
1. Tuzilish formulalari orqali aniqlash;
2. Yig’ish va kesib o`tish mezoni orqali aniqlash;
3. Harakatlanuvchanlikning tahlili orqali aniqlash.
Bu usullar bilan qisqacha tanishaylik.
Tuzilish formulalaridan foydalanib ortiqcha bog’lanishlarni aniqlash.
Buning uchun kandaydir, masalan, fikran harakatlantirib yoki chizmada mexanizmni ketma-ket holatlarini chizib, mexanizmni erkinlik darajsi aniqlanadi, so`ngra tuzilish formulasidan ortiqcha bog’lanish topiladi.
Tekis mexanizmlar tahlil ida ortiqcha bog’lanishni tekis sxemadan aniqlash kerak, so`ngra mexanizmni tayyorlash va yig’ishda qo`yilgan hatolar natijasida kinematik juftlar o`qlari og’adi va mexanizmni fazoviy deb tasavvur qilib, tahlilni fazoviy mexanizmlarining tuzilish formulasi orqali davom etirish zarur.
1-misol. a) Ikkilamchi parallelogram mexanizmdagi (2.17-rasm) ortiqcha bog’lanishlar soni aniqlansin.
Mexanizmda W=1, n=4, P_V=6, P_IV=0


2.17-rasm. Sharnirli parallelogramli mexanizm

W=3n-2P_V-P_IV+q

formulasidan
q= W-3n-2P_V-P_IV=1-3·4+2·6=1
EF shatun ortiqcha bog’lanishni kiritadi.
Mexanizm AV=CD, AE=DF, AD=EF=VC sharti bajarilganda harakat qilishi mumkin, aks holda mexanizm fermaga aylanadi. Ortiqcha bog’lanishni yo`qotish uchun EF shatunni tashlab yuborish kerak.
b) To`rt shanirli mexanizmni (2.16-rasm) fazoviy deb, Comov-Malishev formulasidan ortiqcha bog’lanishni aniqlaymiz.

W=6n-5P_V-4P_IV-3P_III-2P_II-R_I+q

yoki q=W-6n+5P_V+4P_IV+3P_III+2P_II+R_I
Formulaga n=3, P=4, W=1 qiymatlarni qҒysak:
W=1-6·3+5·4=1-18+20=3
2 misol. Rolik bo`lgan turtkichli tekis mexanizmda ortiqcha bog’lanishlar aniqlansin.