M. A. Yusupova San’atshunoslik iti direktori, Arxitektura doktori

qoyatoshlardan
yasalgan shaharlar va inshootlar bunyod etilgan b o ‘lib, Yevropada — 
mengir-
'ai\ dolmenlar, kromlexlar, sikloplar qasrlari 
deb atalgan. Bu inshootlar 
ilk m ahobatli tosh qurilm alari hisoblanadi (1-rasm ). M egalitik m adaniyati 
Ispaniya, F ransiya, shim oliy Y evropa va Irlandiyada o ‘z rivojini topgan.
Megalitik qurilm alar estetik ifodasi b o ‘lgan badiiy, ruhiy, mafkuraviylikni 
Va shakliy ibtidosini o ‘zida olib borgan. M en g irlar — tik o ‘rnatilgan tepa 
4ismi odam boshi bilan yakunlangan, b o ‘yi 20 m ga yaqin qoziq toshlar,
0 ziga m e’m orchilik va haykaltaroshlik fazilatlarini olgan, jam o at m a ’raka-
9

---

larini o ‘tkazadigan c h o ‘zil- 
gan qatorlam i tashkil qiluv- 
chi (B ritaniyadagi m engir- 
lar xiyoboni (alleya)) joy 
b o 'lg a n ( l - o rasm ). Ular 
ah olinin g m arkaziy qismi 
h is o b la n ib , te p a lik la rd a
o ‘rn atilar edi. 
Dolmenlar,
asosan, ikki yoki t o ‘rtta tik 
o ‘rnatilgan to 'sin la r b o ‘lib. 
te p a sig a g o riz o n ta l plita 
q o ‘y ilg a n , 
to sh d an quril- 
m a, qabila a ’zolari uchun 
qabriston joyi b o ‘lib xizmat 
qilgan (D aniya, Britaniya) 
(1 -6 ra sm ). 
K rom lexlar
a y la n a s i g a j o y l a s h g a n , 
toshdan qilingan ustun yoki 
p litalardan yasalgan qurilm a. Angliyaning Stounxendj yaqinida krom lex 
topilgan edi (1 -d ra sm ). Bir n echa aylana shaklini yaratuvchi toshli ustun- 
lardan iborat: bittasi — katta b o im a g a n m engirlardan, keyingisi m arkaziy — 
ulkan qoyalar, toshli bloklar tepasiga q o ‘sh qilib berkitilgan. M e’m oriy 
kom pozitsiyaning m arkazi — to ‘g‘ri burchakli plitadan iborat. Bu kromlexlar 
astronom ik m aqsadda q o ‘llangan deb taxm in qiladilar.
T em ir davrida (m .avv.l-m ingyillikda) yangi m e‘m orchilik turi paydo 
b o ‘ldi. Skif davlatida Skifli Neapol shahri b aq u w at qoyatoshlar loy suvog'ida 
terilgan m udofaa devorlari bilan o ‘ralgan q a l’a b o ig a n .
l-rasm .
Ibtidoiy tizim davridagi megalitik inshootlari: 
a —
mengir; 
b
— dolm en; 
d
— kromlex.
NAZORAT SAVOLLARI
1. Ibtidoiy jam oa m e’morchiligining ta ’rifmi aytib bering.
2. Ilk qurilish san’atini ta ’riflang.
3. Megalitik m e’morchilik inshootlariga qaysi qurilm alar kiradi?
4. M engirlar, dolm enlar va kromlex xususiyatlarini aytib bering.
5. Tem ir davri m e’morchiligi xosiyatlari qanday?