Lim vazirligi namangan muhandislik-qurilish

AMALIY MASHG’ULOT №12

Mavzu: Mashinasozlikda kompazitsion materiallar.

Ishdan maqsad:
1) Kompazitsion materiallar bilan tanishish va ularni ishlab chiqarishga qo’llash.
2) Parmalash jarayonidagi asosiy ko’rinishlar.
Nazariy maьlumotlar.
Parmalash jarayonining parametrlari va parmalashning asosiy turlari
Parmalash presslangan yoki qatlamli materiallardan tayyorlangan detallarga ishlov berish mobaynida keng qo’llaniladi. Biroq, ishlov berilayotgan materialda erib ketish, parmalangan teshik devorlariga qisilib qolish, teshik qirg’oqlari atrofida yoriqlar paydo bo’lishi kabi yuz berishi mumkin bo’lgan buzilish holatlaridan saqlanish oson emas.



d) e) j) z)
1-rasm. Plastmassani parmalashda parmalashning asosiy turlari
a – spiralsimon parma;
b va s– maxsus spiralsimon parmalar;
g – spiralsimon parmaning uch qirra bilan o’zgartirilgan tuzilishi;
d – parrakli parma;
e, f, g– maxsus parma;
Ishlov berishning optimal usullari va parmalash jarayonidagi parma tuzilishi hamda ishchi parametrlarning ta’sir etishini ko’rib chiqamiz.
Plastmassani parmalash uchun parmaning asosiy turlari 1 rasmda ko’rsatilgan, parmalangan teshiklar sifatiga ta’sir etuvchi parametrlar esa 1 jadvalda keltirilgan.
Plastmassani parmalash jarayonining parametrlari.


1-jadval.

Parma tuzilishning parametrlari^1		Parmalash tartibining parametrlari
Yuqori burchak	2φ	Parmaning aylanish tezligi (kesish tezligi )....	ϋ
Old burchak	γ	Uzatish^3	Sz
Orqa burchak	α	Qirqish harorati	^0S
Vintli ariqchaning qiyalik burchagi	ω	Sovutish	-
Qirindilarni olib ketuvchi ariqchaning shakli	-	Teshikning ko’rinishi^4	-

¹Bu asosan spiralsimon parmaning parametrlari; boshqa turdagi parmalarning parametrlari (parrakli va b.q.) ancha murakkabroq bo’lishi mumkin.
²Konstruktsiya elementlari va parma geometriyasidan tashqari, parmalash usuli aylanish vaqti va parmalash davrida uzatilishning kuchaytirilishiga, shuningdek, teshik qirg’oqlari atrofida yorilib ketishlar darajasi, erib ketish yoki qisilib qolishlarning paydo bo’lishi, sirtning notekisligi va teshikning aniqligi, hosil qilinayotgan qirindi turiga ham ta’sir ko’rsatadi.
³Uzatish doimiy tezlik yoki uzatishning kuchaytirilishi paydo bo’lishi yoxud bo’lmasligiga bog’liq.uzatish parmaning bitta kesuvchi qirrasiga o’tuvchi material qirqilayotgan qatlamining qalinligini aniqlaydi.
⁴Parmalash usullari teshik turlari (yupqa yoki qalinligi)ga bog’liq bo’ladi.
Parmalash jarayonidagi asosiy ko’rinishlar.
Yaxlit materialda teshiklar odatda ikkita kesuvchi qirrali parma bilan parmalanadi.Teshik devori va tashqi yuza o’rtasida parma ishqalanishni yuzaga keltiradi. Parma va teshiksirti orasidagi zich bog’lanish tufayliteshikdan qirindilarning chiqishi qiyinlashib borgani sari teshik chuqurroq bo’lib boradi.Issiqlik o’tkazishning kichikligi, termik kengayish koeffitsientining kattaligi, yumshatish haroratining pastligi va plastmassa egiluvchan tiklanish qiymatlarining yuqoriligi oqibatidateshik devorlari va parma orasidagi ishqalanishlarni kattalashtiruvchi parmalash jarayonida teshiklar sirtlarikirishib ketishga moyil bo’lib qoladi.Bu hodisalar teshikning tashqi ko’rinishiga, o’q bo’ylab yo’nalgan kuchga, aylanish vaqtiga va hosil bo’luvchi qirindilarga ta’sir etadi.Teshikning tashqi ko’rinishiga, shuningdek, parmaning shakli ham ta’sir etadi.
2-rasmda bir necha spiralsimon parmalar yordamida quyma poliefirda vintli ariqchaning turli qiyalik burchaklari bilan ma’lum bir parmalash usulida parmalangan teshik devorlarining tashqi ko’rinishi ko’rsatilgan. Parma diametri 8,1 mm, yuqori burchagi 100°, orqa burchagi 15°, n=2000 ayl/daq, s=0,05 mm/ayl.Tasvirning yuqori yarim bo’lagida teshikning parmaning materialga kirgandagi,pastki qismida esa chiqqandagi qirrasi tasvirlangan.Teshik qirralari atrofidagi yoriqlar burchak o’sishi bilan kattalashadi, o’z-o’zidan bunda parmaning old burchagi ham kattalashadi. Parmani vintli ariqchaningkichik qiyalik burchagi bilan qo’llashda teshik ichki sirtining erib ketishi ayniqsa, shiddatliroq kechadi.

Vintli ariqchaning og’ish burchagi.
2-rasm. Quyma poliefir taxtalarida parmalangan teshiklarning tashqi ko’rinishiga parmaning vintli ariqchalari og’ish burchagi ta’siri
Teshik qirralari atrofida yoriqlarning vujudga kelish jarayoniga parmaning 2φ yuqori burchagi ham ta’sir ko’rsatadi. Yoriqlar o’lchami uzatilish va parmaning yuqori burchagiga bog’liq ravishda o’zgaradi. Yuqori burchakning kattalashishi bilan yoriqlar kattalashadi, o’z-o’zidan qirindilarning qalinligi ham ortadi. (3 rasm.) [1].
Plastmassaga parma yordamida ishlov berishda yoriqlar miqdori maxsus konstruktsiya vositasida minimumga olib boriladi.1 b rasmda ko’rsatilgan konsruktsiya parmasi ikki pog’onaliyuqori burchakka ega bo’ladi. Bu turdagi parmaning ikkinchi kesuvchi cheti yordamida kesilgan qirindi qalinligi kichiklashadi va shu tufayli teshik qirralarining atrofida yoriqlar hosil bo’lmaydi.
1v-rasmda parmaning kesuvchi qirralarini, shuningdek, old burchagini kichiklashtiruvchi charxli turi berilgan; bunday parma bilanyaxshi sifatli yoriqlardan holi ko’rinishdagi teshiklarga ega bo’lish mumkin.
4-rasmda oddiy spiralsimon parmadan, yuqori burchagi qo’shaloq charxli parmadan, kesuvchi qirralari charxli parmadanolingan qirindi tasvirlangan. Parma diametri d=8,1 mm, ω=27⁰, α=15⁰, n=2000 ayl/daq, s=0,05 mm/ayl. Oxirgi ikki turdagi parma bilan ishlash mobaynida silliq sirtli uzilmas qirindi olinadi, teshik qirralari atrofida yoriqlar hosil bo’lmaydi.
Parmalash jarayonida materialning egiluvchan deformatsiyasi va uning parmalashdan keyingi egiluvchan tiklanishi sezilarli darajada va parma orqa sirtining yeyilib ketishiga va ishqalanish natijasida haroratning yuzaga kelishiga ta’sir etadi. Ishlov berilayotgan materialning egiluvchan deformaiyasi va egiluvchan tiklanishi oqibatida orqa burchak kichiklashib borgani sari o’q bo’ylab yo’nalgan kuch ortib boradi.
Xulosa.
Ishlab chiqarishda kompazitsion materiallarni qo’llash progressiv texnologiyalarni asosi xisoblanadi. Kompazitsion materiallar xususiyatlari takomillashib borgan sari ananviy kesuvchi asboblardan asta sekin vos kechilmoqda.