Lim vazirligi namangan muhandislik-qurilish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI


NAMANGAN MUHANDISLIK-QURILISH
INSTITUTI


«MASHINASOZLIK TEXNOLOGIYaSI»
kafedrasi


«MASHINASOZLIKDA INNOVATSION TEXNOLOGIYaLAR»
fanidan amaliy ishlarini bajarish bo’yicha


USLUBIY KO’RSATMA
70720801 - Mashinasozlik texnologiyasi va jihozlari mutaxassisligi magistrantlari uchun

NAMANGAN

AMALIY MASHG’ULOT №1

1. 
   Mavzu: Yangi texnologiyaning samarasini aniqlash usullari.
   

Ishdan maqsad:

1. 
   1) Yangi texnologiyaning samarasini aniqlash usullarini o’rganish.
   

Nazariy maьlumotlar.
Zagotovkalar toza va xomaki zagotovkalarga bo’linadi. Toza zagotovka deganda tayyorlangandan keyin kesib ishlanmaydigan, o’lchamlari va tozaligi tayyor detal chizmasida ko’rsatilgan o’lcham va tozalikka to’g’ri keladigan zagotovkalar tushuniladi. Xomaki zagotovkalar chizma talablariga muvofiq keladigan o’lcham, aniqlik va tozalikdagi detal hosil qilish maqsadida qo’yim kesib olish uchun mexanik ishlanish zarur bo’lgan zagotovkalardir.
Mashina detalari uchun zagotovkalar asosan quyidagi usullar bilan tayyorlanadi:

1. 
   qora va rangli metallardan quyish yo’li bilan;
   
2. 
   bosim bilan ishlash (bolg’alash va shtamplash) orqali;
   
3. 
   qora va rangli metallar prokatidan;
   
4. 
   metallokeramikadan (kukun metallurgiyasi yo’li bilan);
   
5. 
   payvandlash–zagotovka qismlarini bir butun qilib ulash yo’li bilan;
   
6. 
   metallmas materiallardan (plastik massalar va boshqalardan).
   

Zagotovka olish usulini tanlash, detalni o’lcham va materiali, ishchi vazifasi, uni tayyorlashga texnik talablar, yillik dastur va umumiy tuzilishi kabi omillar belgilab beradi. Bu masalani hal qilishda zagotovka o’lchami va tuzilishi detalni o’lcham va tuzilishiga maksimal yaqin bo’lishini ta’minlash kerak. Lekin shuni unutmaslik kerakki, zagotovka aniqligini oshirish va tuzilishini murakkablashtirish uni tannarxini oshishiga olib keladi. SHuning uchun ham zagotovka olishni optimal usuli qilib, zagotovka tannarxi kam bo’lgandagi usuli hisoblanadi.
Zagotovka olishni mavjud usullarini tahlil qilib, berilgan ishlab chiqarish sharoitida detalimiz uchun zagotovkani optimal tayyorlash usuli prokat usulidan foydalanamiz.
S_zag=M+
Bu yerda:
M-zagatovka materialining sarflanishi;
-texnologik operatsiyani to’g’rilash uchun, donali zagatovkalar qiymati;
- ;
Bu yerda:
-ishchi joyida keltirilgan sarf (so’m/soat)
-bitta operatsiya uchun donabay kalьkulyatsiya vaqti; (25) dan bir soat jihoz ishi uchun D=35 mm gacha 1834-883; D=75 mm gacha 1838-1629 so’m/soat.
- = 0.035 so’m /soat.
Detal yuzasiga mexanik ishlov berish rejasini tuzish.
Mashinasozlikda detalarni mexanik ishlov berishda asosan ularni texnologikligi va uning miqdoriy ko’rsatkichlari rol o’ynaydi. Demak, detalni kontruktiv o’lchamlari va ularga qo’yilgan texnik talablar o’rganilib yuzalarga mexanik ishlov berishda ularga ahamiyat berish lozim. Bizga berilgan detalimiz “Xrapovik “ deb nomlanadi. Uning materiali Po’lat 40X, og’irligi bo’lib, mayda seriyali ishlab chiqarish sharoitida ishlab chiqiladi. Detalga umumiy talab etilayotgan yuza tozaligi R_z 40 bo’lib, 10 kvalitet aniqlik sinfida ishlov berish kerak. Detalni asosiy
yuzalariga markaziy teshik G va B,A yuzalar hisoblanadi. SHuning uchun bu yuzalarga mexanik ishlov berishda o’lcham aniqligi 10 kvalitetda, yuza tozaligi R_z 40 mkm da bo’lishini ta’minlash kerak. Asosiy yuzalardan G,A,B yuzaning xam yuzasini aniqligi R_a 2,5 mkm, o’lcham aniqligi 7 kvalitetdadirO’lcham aniqligi bo’yicha quyidagi formula orqali hisoblaymiz:
T=
bu yerda T -kvalitetdagi o’lchamlar
n-o’lchamlar soni
Bizning holat uchun:
11-kvalitetda 2 o’lcham
7-kvalitetda 1 o’lcham
11-kvalitetda 6 o’lcham
Ushbu qiymatlarni formulaga qo’yib:
T= = =10 kv
Demak, detalimiz 10 kv o’lcham aniqligidadir.
Aniqlik koeffitsientini quyidagi formula orqali aniqlaymiz
K =1- =1- =0.9
Yuza tozaligi bo’yicha hisoblarni davom etamiz
SH =
bu yerda

Operatsiya	O’tish	Operatsiya va o’tish nomi	Bazalash yuzasi	Maxkamlash yuzasi	Dastgox nomi
005	1	Tokarlik operatsiyasi B torets yuza L=16mm saqlanib Ø140mm kesilsin	A,V	V	16K20Tokor-lik vintqirqish dastgo-xi
	2	B yuzadagi G teshik qora Ø67mm L=16mm yo’nib kengaytirilsin
	3	B yuzadagi G teshik toza Ø67.8mm L=16mm yo’nib kengaytirilsin
	4	B yuzadagi G teshikda 1x45 mm faska ochilsin
010	1	A torets L=14mm uzunligi Ø140mm kesilsin	B	V
	2	D yuzadagi Ø108 mm L=5.5 mm qora yo’nib kengaytirilsin	B	V
	3	D yuzadagi Ø110 mm L=5,5 mm toza yo’nib kengaytirilsin	B	V
	4	B yuzadagi G teshik 1x45º mm faska ochilsin	B	V	Parma-lash dastgo-xi 2A53U
015	1	Parmalash operatsiyasi D yuzadagi L=8.5mm Ø9 mm 3 ta K teshik 120º da parmalansin	B	V
	2	D yuzadagi D=14 mmda L=5 mmli 3 ta K teshik tsekovkalansin	B	V
	3	B yuzada Ø8 mmli F teshik L=8.5mm parmalansin	B	V
020	1	Frezerlik operatsiyasi L yuzadagi z=48 tishlar olinsin	V	B	Frezer-lik dastgo-xi 6P80G
025	1	Jilvirlash operatsiyasi B yuzadagi G teshikØ 68N7 mm jilvirlansin	B	V	Jilvirlash dastgo-xi 3A252

Xulosa.
Murakkab detallarga ishlov berish murakkab jarayon xisoblanadi. SHuning uchun, to’g’ri texnologik jarayon tuzish juda muximdir. Murakkab detallarga ishlov berish rejasini tuzishda progressiv usullardan foydalaniladi. Buning natijasida aniqlikka erishiladi va texnologikligini oshiriladi.