Личинка хордалилар (Urochordata) ¸ки šобиšлилар (Tunicata) кенжа типи

223-rasm. Kemiruvchilar va tovushqonsimonlar turkumlari vakillari: 1-dumsiz sichqon,
2-malla tovushqon, 3-olmaxon, 4-jayra, 5-yumronqoziq, 6-qo`shoyoq,
7-kengurusimon kalamush, 8-nutriya, 9-shinshilla.
Bobyorlar (Castoridae) oilasiga faqat 2 ta tur, ya`ni Yevropa va Osiyoning shimolida tarqalgan Yevropa yoki daryo bobyori (Castor fiber) va Shimoliy Amerikada tarqalgan Amerika bobyori (Castor canadensis) kiradi. Bobyorlarda tangachalar bilan qoplangan yassi dumi va suv o`tkazmaydigan qalin mo`ynasi bor. Bobyorlarning uzunligi 100-130 sm, vazni 30 kg atrofida bo`ladi. Oyoqlari kalta, orqa oyoq panjalarida suzgich pardalari bo`ladi. Bobyorlar MDHdan tashqari, faqat Kanada bilan AQShning Shimoliy qismida uchraydi. O`rmon daryolarida koloniya bo`lib yashaydi. Daraxt shoxlaridan uya quradi. Yozda o`simliklar, qishda daraxt po`stloqlari va novdalari bilan oziqlanadi. Ular yiliga bir marta ko`payadi va 1–6 ta , ko`pincha 3-5 ta bola tug’adi, 3 yoshda voyaga yetadi. Teri bezlaridan hid bezlari yaxshi rivojlangan bo`lib, tibbiyotda foydalaniladi.
Jayralar (Hystricidae) oilasi bilan unga yaqin turadigan nina junlilar oilasi vakillari gavdasining ustki qismini uzun va o`tkir ignalar qoplab olganligi bilan xarakterlanadi. 4-6 ta turi bor. MDHda, shu jumladan, O`zbekistonda hind jayrasi (Hystrix leucura) uchraydi. U O`rta Osiyoning tog’ etaklarida yashaydi, ba`zi joylarda qishloq xo`jaligiga, ya`ni poliz ekinlariga zarar yetkazadi. Ular tunda faol. Jayralar kunduz kunlari o`zi qazigan inida yashirinib yotadi. Ba`zida inining bir necha yo`li bo`lib, uning uzunligi 100 m gacha yetadi. Tog’larda jayralar 2000–7000 m balandlikka ko`tariladi. Ayrimlarining tana uzunligi 70–90 sm va vazni 16 kg gacha keladi. Bunday jayralar gavdasining ustini uzunligi 30–32 sm keladigan ignalar qoplab olgan bo`ladi. Igna jayralarning muhofaza organi hisoblanadi.
Dushman jayrani quvganda u ignalarini yoyib tez yuguradi va birdaniga to`xtaydi, bunda orqadan quvib kelayotgan dushmani inertsiya bilan o`zini to`xtata olmaydi va natijada jayra ignalariga zarb bilan urilib, jarohatlanadi. Jayralar bahorda 3–4 ta bola tug’adi, bolalari ancha vaqt inidan chiqmaydi. Bolarining gavdasi yumshoq va kalta ignalar bilan qoplangan bo`ladi. Ular o`simlik novdasi, bargi, o`t va o`simlik ildizlari bilan oziqlanadi. Jayraning go`shti mazali, iste`mol qilinadi.