Lektsiya Tayanısh háreket apparatiniń jas ózgesheligi hám gigienasi

Awqatlaniw ta`rtibi ha`m awqatlaniw gigienasi
Balanin` bir ku`nde jeytug`in awqati sol waqit ishinde sarplanatug`in energiya ornin qaplawi ha`m o`siwin ta`minlewi kerek. Balalarfi awqatlandiriwda awqat quramindag`i o`nimler qatnasin biliw kerek. Uliwma bilim beriwshi mekteplerde ha`m mektep internatlarinda birinshi smenadg`i oqiwshilarg`a azang`i awqat 7.30 dan 8 ge shekem bir ku`nlik ratsionnin` 25%, ekinshi awqat 11-12 de ratsionnin` 15-20%, mektepten qaytqan son` tu`slik jewi kerek, bul ratsionnin` 35% quraydi, keshki awqat 19-20 sa awqat ratsioninin` 20-25% qurawi kerek.
Aziqliq zatlar energiya deregi ha`m qurilis materiali esaplanadi. Sonin` ushin olar toliq qimbatli awqat jewleri kerek. Sonda g`ana olar jaqsi o`sesi, tu`rli keselliklerge shidamli boladi. Balalar awqati barliq za`ruriy zatlardan o`simlik ha`m haywan o`nimlerinen, sapali o`nimlerdin` jeterli da`rejede boliwi kerek. Awqatlaniw tuwri du`ziw u`lken a`himiyetke iye. Orta mektep oqiwshilari 4 ma`rte awqatlaniwlari, ha`lsiz balalar tez-tez awqatlaniwi lazim. Awqatlaniwda jeke gigienag`a, stol a`tirapinda o`zin tutiwg`a boysiniwi kerek. Za`harleniw bakterial ha`m bakteriyasi tu`rlerge bolinedi. Bakterial zaharleniw tu`rlerine salmonellyoz kiredi. Bul salmonella tu`sken awqatti jegende rawajlanadi. Bul awqat tu`rlerine go`sh ma`yek, su`t o`nimleri kiredi. Bunnan tisqari pishaq taxtalar , stollarda, qolda da mikroblar boliwi mu`mkin. Olar peshshe, tishqan, balpaq tishqan, iyt, pishiq arqalida jug`adi. Za`harlenniw belgileri : bir ku`n o`tkennen son` o`t qalta a`tirapinda awriw payda boladi, qusadi, ish ketedi, basi awriydi, tirisadi, suwiq ter basadi.
Balalar organizmi ushin beloklar, maylar, uglevod­lar, mineral duzlar ha`m suwdan tisqari, vitaminler da zarur. Vitaminler energiya bermeytug`in organikaliq birikpe. Vitaminler organizmnin` o`siwine, zat almasiwina ha`m fiziologiyaliq halatina ta`sir etedi. Olar o`simlik ha`m haywan o`nimlerinde ko`beyedi, ati latin ha`ripleri menen an`latiladi. Misali, A, V, C, D, PP h.t.b. Eger organizmda vitaminler jetispese, turli kesellikler kelip shig`adi. Bir vitamin bolmag`anda avitaminoz, ol jetispegende gipovitaminoz payda boladi.
Vitaminler eki u`lken toparg`a bolinedi.

1. 
   Suwda eriytug`in vitaminler . Bularg`a B vitaminnin` u`lken topari, C, PP vitaminler kiredi.
   
2. 
   Mayda eriytug`in vitaminler . Bularg`a A, D, E, K vitaminleri kiredi. Adam organizminde a`sirese A, D, B, PP, C vitaminler idirap ketedi. Organizm ushin zarur vitaminler mug`dari to`mende berilgen.
   

A vitamin o`siw vitamin deyiledi, ol oksidleniw protseslarin tezlestiredi, qan payda boliwinda qatnasadi. Bunnan tisqari, ko`zdin` jaqsi ko`riwin ha`m organizm immuniteti artiwin ta`minleydi. Bul vitamin baliq mayinda, bawir, bu`yrekte, ma`yektin`sarisibda , su`tte, sari mayda , qizil la`blebi, pomidor, erik, o`simliklardin` jasil boleginde ko`p boladi.
D vitamin baliq mayinda, ma`yek sarisinda ha`m pivo ashitqisinda boladi.