Lektsiya Tayanısh háreket apparatiniń jas ózgesheligi hám gigienasi

Internet saytlari

1. 
   www.tdpu.uz
   
2. 
   www.pedagog.uz
   

AS SIN`IRIW SISTEMASI DU`ZILISININ` JAS O`ZGESHELIGI HA`M AWQATLANIW GIGIENASI
REJE
1.As sin`iriw sistemasinin` uliwma du`zilisi.
2. As sin`iriw sistemasinin` jas qa`siyetlari.
3. Organizmde zat almasiwi.
4. Awqatlanisw gigiyenasi.
Tayanish tusinikler: Sut tisler, asqazan, bawir, soriliw, zatlar almasiwi, belok, uglevodlar, vitamin.
Adam tirishilik iskerligin saqlawi, miynet qiliswi, o`sip, rawajlaniwi ushin sirtqi ortaliqtan awqatliq zatlardi qabil etedi. Awqat as sin`iriw Qanalinda mexanik maydalanadi, ximiyaliq tarqaladi , soriladi
Adamnin` as sin`iriw Qanali 8-10 m uzinliqta bolip, diywali u`sh qabattan: ishki silekeyli, orta-bulshiq et, sirtqi-seroz qabatlarinan du`zilgen. Awqat as sin`iriw Qanalina: awiz boslig`i ha`m ondag`i organlar jutqinshaq, qizil on`esh, asqazan, jin`ishke ha`m juwan ishekler iri bezlerden bawir asqazan asti bezi kiredi.
Awqattin` quraminda beloklar, maylar, uglevodlar, vitaminler , mineral tuzlar ha`m suw baladi.
Awiz boslig`i da`liz ha`m haqiyqiy awiz boslig`inan quralg`an bolip ol jerde awqat tisler ja`rdeminde mexanik maydalanadi, silekey bezlerinen islep shig`arilg`an silekey ja`rdeminde derlik ximiyaliq tarqaladi.
Ana qarninda balanin` 5 aylig`inan baslap su`t tislerinin` kletkalari ju`zege kele baslaydi. balanin` 6-8 aylig`inan baslap, su`t tisleri shig`a baslaydi. Da`slep 6 ayliqta kesiwshi su`t tisleri, kishi aziw tisler shig`adi. Su`t tisleri 20 dana baladi: 2 i kesiwshi, 1i qaziq, 2 i kishi aziw tisleri. Su`t tisleri 6-7 jastan baslap turaqli tisler menen almasadi. Balanin` 7 jasinda birinshi u`lken aziw tisi, 8 jasinda 1inshi kesiwshi tisi, 9 jasinda 2 shi kesiwshi, 10 jasta 1 shi kishi aziw tisi, 13-16 jasinda u`lken aziw tisi,11-15 jasinda 2 shi aziw tisler; 18-20 jasinda 3 shi aziw tisler shig`adi. Balalardin` su`t tisleri turaqli tisler menen almasiw da`wirde tislerge qarawdi u`yretiw lazim. Uyqlawdan aldin tislerdi chyotka ha`m poroshok penen tazalaw, awqatlang`annan son` awizdi jilli suw menen shayiw za`rur. Balalar ju`da muzday yaki ju`da issi awqatlardi qabil etiwi, tisi menen qatti na`rselerdi shaynawi mu`mkin emes.
Asqazan as sin`iriw Qanalinin` ken`eygen bolimi esaplanip Oshqozon awqat as qilish Qanalining kengaygan bolegi hisoblanib, ktislar menen orin almasatug`in adamlarda almurt ta`rizli formada baladi. Aswazannin` kiriw ha`m shig`iw bolimleri, tubi u`lken ha`m kishi aylanalari ajratiladi. Asqazannin` kiriw ha`m shig`iw bolimleri bulshiq etlerden du`zilgen bolip, sfinter dep ju`ritiledi. Asqazan da basqa as sin`iriw Qanallari siyaqli shilimtal, bulshiq et, seroz qabatlarinan du`zilgen baladi. Asqazan shilimtal qabatinin` astinda 14 mln asqazan bezleri jaylasqan baladi. Asqazan bulshiq etleri qisqarg`an waqtinda awqat aralasadi. Asqazannin` ko`lemi u`lken adamlarda ortasha esap penen 2,5-3 dm³ . Olarda bir sutkada 1,5-2 dm³ asqazan shiresi islep shig`ariladi. Asqazan shiresinin` 99% suw, 0,3-0,4% organikaliq zat ha`m duzlardan ibarat. Asqazan shiresi kislataliq qa`siyetke iye bolip, quraminda0,3-0,4% xlorid kislota saqlanadi. RN-2,5 ten`. Asqazan bezlerinde shilimtal zat da islep shig`ariladi. Bul zat shilimtal qabatti tu`rli ximiyaliq, mexanikaliq ta`sirlerden saqlaydi.
Balaning jasi artiwi menen asqazannin` ko`lemi da o`zgerip baradi. Jan`a tuwilg`anlarda – 2O-45sm2 bolsa, 10-12 jasta 1500sm<sup>3</sup> boladi. Balaning jasi artiwi menen asqazannin` formasi da o`zgerip baradi tisler menen orin almasadi 2 jasqa shekem asqazan almurt formasida bolsa, 7 jasta retorta kolba formasinda boladi.