Лекция текстлерин дүзиўши: тарийх илимлериниң кандидаты доц. А. Қудияров Пикир билдириўшилер

Аталық ҳәмелинен соң дийўанбеги әҳмийетли орын ийелеген. Бул ҳәмелдеги адам урыс ҳәм жарасыў, айырым ўәлаят баслықларын тайынлаў ҳәм басқа мәселелерди шешиў менен шуғылланған. Ол мәмлекет финансын да басқарған.
XVI-XVIII әсирдин биринши ярымында қусбеги ханнан кейинги екинши шахс болып қалды. Ол ис жүзинде биринши ўәзир есапланып, мәмлекеттеги барлық басқарыў тармақлары оның қолында еди.
Мәмлекет турмысында дийханшылық, өнерментшилиқ, ҳәм сыртқы саўда тийкарғы орында ийелеген. Ханлықта жипекшилик көбирек Зарафшан оазисинде раўажланған. Ғәлле егинлери Самарқанд, Қашқадәрья, Сурхандәрья, Бухара әтираплары ҳ.б. жерлерде жетистирилген.
Қала халқының әдеўир бөлегин өнерментлер қурап олар мәмлекет турмысында салмақлы орын ийелеген. Бухаралалылар Иран, Аўғаныстан, Түркия, Ҳиндстан, Қытай, Россия ҳ.б. мәмлекетлер менен саўда-сатық алып барған әсиресе, Бухара қаласы Орайлық Азияның ең ири саўда орайы сыпатында данққа ийе болып, қәруансарайлар ҳәм саўда орынлары көп болған.
Бухарада хан сарайында қымбатлы китапларды өз ишине алған китапхананың болыўы дыққатқа сазаўар. Тарийх пәни тараўында қымбатлы шығармалар дөретилғен. Олардан, Абдуллах ибн Насруллахийдиң «Зубдат ал-осор», Фазлуллах ибн Рузбеханның «Мехмонномойи Бухара», Хафиз Таниш аль-Бухарийдиң «Убайдулланома» х.б. шегармаларды көрсетиў мүмкин.
Хийўа ханлығы.
1505 жылы Шейбанийхан Хорезмди узақ мүддет қамалдан кейин Бухараны бойсындырыўға ериседи. 1510 жылы ол Исмайилшах пенен саўашта өлтирилгеннен соң Хорезм Иранға бойсындырылды. Көп өтпей 1511 жылы Шейбанийлердиң Дешти қыпшақларды басқа урыўының ўәкиллери жерликлери халықтың жәрдеми менен Хорезм ғәрезсизлигин тикледи. Усы көшпелилердиң басшысы Эльбарс Хийўа ханы деп жәрияланды. Усы ўақытта ғәрезсиз Хийўа ханлығына тийкар салынды. Усы пайытта арқа Хорасанның әдеўир бөлеги, Балхтан ҳәм Манғышлықтағы туркменлер ханлыққа бойсындырылады.
1538 жылы Эльбарс өлиминен кейин тахтқа отырған Аванешхан ўақтында Бухара ханы Убайдуллахан менен күшли саўаш болады. Бунда Аванешхан өлтириледи. Буннан соң Хорезм Бухара ханлығы қолына өтип, Убайдуллаханның улы Абдулазизхан оның хәқими етип тайынланды. Арадан көп өтпей, Хорезм ол ғәрезсизлигин тиклеўге еристи. 1593 жылы Абдуллахан Хорезмди және бир мәртебе Бухараға ғәрезли етседе, 1598 жылы оның өлиминен кейин Хийўа ғәрезсизлиги қайта тикленди.