|
Жа3тылы3. %симликти4 жа3тылы3та 3уяш энергиясын 5злестири7и фотосинтез делинеди. Жа3тылы3 жетерли бол2анда бир квадрат метр жапыра3 q0-qw г органикалы3 зат синтезлейди. Бултлы к6нде фотосинтез процесси кескин т5менлейди. %симликлерди4 жа3тылы33а бол2ан талабы т6рлише.
Ыссылы3. %симлик денесинде 81м топыра3та барату2ын биологиялы3, физикалы3 81м химиялы3 жа2дайлар ушын ыссылы3 з1р6р. %симликлер ыссылы3 с6йи7ши 81м ыссылы3ты кем талап 3ылату2ынлар2а б5линеди. Со2ан 3арап олар илмий тийкарда т6рли областларда жайластырылады.
*а7а. Топыра3 микроорганизмлерини4 дем алы7ы 81м 5симликлерде болату2ын фотосинтезде атмосфера 81мде топыра3 8а7асы кислород 81м карбонат ангидриди тийкар болып хызмет ат3арады.
Су7. %симлик денесини4 i0-o0F су7дан ибарат. %симликте 81м топыра3та болып 5тету2ын жа2дайлар, азы3 элементлерин 5злестири7и су7ды4 т1сири менен болады. Соны4 ушын да су7 5симлик 5мирине 6лкен 18мийетке ийе.
Азы3 затлар. %симлик 3ур2а3 массасыны4 rtF ин углерод, rwF ин кислород, y,tF ин водород, q,tF ин азот, 3ал2ан tF ин кул элементлери (калий, кальций, магний, олтингугурт, бор 81м бас3алар) 3урайды. Булар 5симлик 5миринде 6лкен 18мийетке ийе.
Минимум (минимум, оптимум 81м максимум) нызамы Ю.Либих 5симлик 5ними минимумда тур2ан фактор му2дарын к5бейттири7ге ту7ры пропорционал екенлигин баян етти. Я2ный 8асылдарлы3 минимумда тур2ан жа2дай2а байланыслы болады. %симликлерди4 5мири ушын з1р6р жа2дайлар2а бол2ан талабы бойынша минимал, оптимал 81м максимал жа2дайларын белгиле7 м6мкин
Топыра3ты4 структрасы деп топыра3 б5лекшелерини4 к5леми 81м формасы 81р 3ыйлы бол2ан агрегатларды4 бирлескен а78алына айтамыз.
Структуралы3 коэффициент -Топыра3 б5лекшелерини4 макроструктурасыны4 (0.wtмм ден q0мм ге шекем) 3ал2ан фракциялар2а 3атнасы структуралы3 коэффициент деп аталады.
Гумус- бул 5симликлерди4 тийкар2ы азы3лы3 затлар тийкары болып табылады. Оны4 3урамында e,t-t,tF азот болады. Барлы3 7а3ыт я2ный то3тамастан 5згерип отырату2ын 3урамалы органикалы3 бирикпе тири динамикалы3 система.Гумус – бул топыра3та 5тету2ын барлы3 цикллерди4 энергия дереги.
Топыра3ты4 3атты фазасы 81р 3ыйлы минераллардан 81м органикалы3 затлардан 3урал2ан. Топыра3 минерал 3урамына 81м гумусты4 му2дарына 3арай отырып 81р 3ыйлы ты2ызлы33а ийе болады.
Топыра3ты4 ты2ызлы2ы дегенимиз бул абсолют 3ур2а3 топыра3 массасыны4 5зини4 к5леминдей су72а r°С темпертурада2ы 3атнасына айтамыз.
К5лем массасы дегенимиз бул q см куб. абсолют 3ур2а3 топыра3ты4 массасыны4 т1бий2ый д6зилисине айтамыз. %лше7 бирлиги г/см куб. Топыра3ты4 к5лем массасына ямаса орташа ты2ызлы2ына (г/см куб.) 3арай отырып топыра3ты4 а7дарылату2ын с6рим 3атламы e ке б5линеди.
Топыра3ты4 оптимал ты2ызылы2ы дегенимиз бул 81р 5симликти4 5зини4 5сип ра7ажланы7ы ушын 3олайлы бол2ан топыра3ты4 орташа ты2ызлы2ына айтамыз.
Те4 салма3лы ты2ызлы3 -Топыра3ты4 тура3лы орташа ты2ызлы2ын те4 салма3лы ты2ызлы3 деп аталады.
Топыра3 5нимдарлы2ы дегенде 5симликти барлы3 вегетация да7амында су7 81м азы3 элементлери менен т1мийинле7 у3ыбы т6синиледи. Топыра3 5нимдарлы2ы жерге а3ыллылы3 пенен т1сир еткенде жа3сыланып барады, нату7ры исле7 берилгенде болса керисинше т5менлеп барады.
Потенциал 5нимдарлы3 топыра3та2ы азы3 элементелриин4 улы7ма му2дарын к5рсетеди.
Пайдалы 5нимдарлы3 топыра3та2ы 5симлик 5злестире алату2ын азы3 затлар му2дары менен белгиленеди
М1денийлескен топыра3 делинеди. -%симликти4 5си7и 81м ра7ажланы7ы ушын 3олай жа2дай 81м зыянлы организмлерден 81м кеселликлерден тазалан2ан топыра3 м1денийлескен топыра3 делинеди.
Топыра3ты4 5нимдарлы2ы дегенимиз – бул топыра3ты4 5симликлерди барлы3 жерлик факторлар менен т1мийин ете алы7 м6мкиншилигине айтамыз ямаса бул топыра3ты4 объективлик, физикалы3, биологиялы3, химиялы3 31сийетлери тийкарында м1дений 5симликлерге су7ды4 81м азы3лы3 элементлерди4 дереги болып хызмет ете алы7 у3ыбына айтамыз.
Топыра3ты4 т1бий2ый 5нимдарлылы2ы дегенимиз –бул топыра3та2ы т1бий2ый топыра3 пайда болы7 эволюциялы3 процесслери тийкарында пайда бол2ан топыра3 5нимдарлы2ына айтамыз 81м ол топыра3ты4 химиялы3, механикалы3 3урамы менен климатлы3 81м бас3ада т1бий2ый жа2дайлардан 21резли байланыста болады.
Н1тийжели 5нимдарлы3 – бул т1бий2ый топыра3 31сийетлерин бийкарламайды, бунда илим 81м техниканы4 ра7ажланы7ы тийкарында топыра33а 5ндирислик т1сир жаса7дан пайда бол2ан топыра3ты4 5нимдарлылы2ын т6синемиз.
Транспирация коэффиценти -%симликлер тамыры ж1рдеминде топыра3та2ы ы2алды 5злестирип, оны организм ар3алы атмосфера2а пу7латып туры7ы
Трансипирация коэффиценти -q грамм 3ур2а3 зат пайда 3ылы7 ушын сарплан2ан су7 му2дары.
Гравитацион су7. Топыра3ты4 капилляр емес бослы3лары ар3алы жо3арыдан т5менге еркин 81рекетленету2ын су7 гравитацион су7 деп аталады 81м оннан 5симлик азыра3 пайдаланады.
Топыра3ты4 су7 5ткизи7шилиги деп жо3арыдан т5менги 3атламларына су7 5ткизи7 31билетине айтылады. Капилляр аралы3лар ар3алы су7ды т5меннен жо3ары2а к5тери7ге болса, топыра3ты4
Су7 к5тери7 31сийети делинеди№атты су7 (муз) – топыра3та 3о2алмайды, 5симликлер пайдалана алмайды.
Do'stlaringiz bilan baham: |
