Laboratoriya mashg’ulotlari tuzuvchilar

Tajriba .

Stakan (1) ga sovutgich aralashma (muz solingan suv) quyib , deyarli to’ldiriladi . Bo’sh probirka (6) 0.01 gr aniqlikda tortiladi ; probirkaning og’irligi g₁ bilan belgilanadi . Bu probirkaga benzol quyiladi , bunda termometrning simobli sharchasi benzolga batamom botib turishi kerak .Shundan so’ng benzol solingan probirka (6) qayta tortiladi ; uning og’irligi g₂ bilan belgilanadi , bunda probirkadagi benzolning og’irligi g₂-g₁=g ga teng bo’ladi . Termometr (10) probka (9) yordamida probirka (6) ga mahkamlanadi .

Stakanning qopqog’i (2) hamda “havo ko’ylagi” (4) stakandan chiqarib olinib , benzolli probirka (6) stakandagi muz solingan suvga botiriladi va kristallar paydo bo’lguncha sovutiladi , bunda suv doim aralashtirib turiladi .
Kristallar paydo bo’la boshlagan temperatura toza benzolning “ taxminiy“ muzlash temperaturasi t^’₀ deb beigilab olinadi . So’ngra benzolli probirka sovutuvchi aralashma ichidan chiqarib olinib , kristallari batamom erib ketguncha qo’lda isitiladi . Benzolli probirka muzli suvga yana botiriladi , bunda qopqoq (2) yopiladi , ammo “ko’ylak” (4) kiygazilmaydi va benzol shu holda taxminan t’_o + 2^o temperaturagacha sovutiladi . Bunda suv doim aralashtirib turiladi . So’ngra aralashtirish to’xtatiladi va probirka chayqatilmay , taxminan t^’_o +0.3⁰ temperaturagacha ohista sovutiladi . Havo “ko’ylagi” (4) tezda o’z o’rniga qo’yiladi, unga probirka (6) mahkamlanadi va suyuqlikni aralashtirmay t^’_o- 0.5^o ga yaqin temperaturagacha o’ta sovutiladi . Aralashtirgich (11) ni yuqori ko’tarib past tushirib o’ta sovutilgan benzol muzlatiladi . Benzol kristallanayotganda temperatura tez ko’tariladi .Termometr ko’satgan eng yuqori daraja t₀ lupa yordamida ko’rilib, 0.002^o gacha aniqlik bilan yozib olinadi ; bu temperature toza benzolning “haqiqiy” muzlash temperaturasi t _o kamida 3 marta qaytadan topilishi kerak , bunda ketma – ket o’lchangan temperatura orasidagi farq 0.006^o dan ortmasligi lozim . Temperaturaning o’rtacha arifmetik qiymati t₀ deb olinadi .
Molekulyar og’irligini topish uchun tekshiriladigan modda mashg’ulot rahbaridan olinadi . Agar tekshirilmoqchi bo’lgan modda suyuq bo’lsa , rahbar shu moddadan necha gr olish kerakligini aytadi , bordi-yu qattiq modda berilsa , u aniq miqdorda tortib olinadi . Tortib olingan moddani benzolda eritish uchun , o’simta nay (7) orqali probirka (6) ga tushiriladi . Probirkaga tushirilgan modda batamom erib bo’lgandan so’ng o’simta nay (7) ning og’zi probka bilan zich berkitiladi . Yuqorida ko’rsatilgan metoddan foydalanib , eritmaning avval taxminiy muzlash temperaturasi , keyin esa haqiqiy muzlash temperaturasi t₁ topiladi .
Shunday qilib , eritma muzlash temperaturasining pasayishi tubandagicha hosil qilinadi :
t_o – t₁ = ∆ t
Eritilgan moddaning molekulyar og’irligi formula (3) bilan hisoblab chiqariladi .

1. 
   Termometr probirka (6) ning devorlariga tegmasligi va aralashtirgich (11) termometrga ishqalanmasligi kerak .
   
2. 
   Benzol kristallarining batamom erib ketganligini kuzatish kerak , aks holda eritmani o’ta sovutib bo’lmaydi .
   
3. 
   Tajriba davomida sovutuvchi aralashma ichida hamma vaqt yetarli miqdorda muz bo’lishi kerak ; muzli suvni aralashtirib borishni ham unutmaslik kerak .
   
4. 
   Eritmani har gal darajaning ma’lum o’ndan bir ulushigacha (taxminan 0.5^o ga yaqin darajada) birdek o’ta sovutish zarur .
   
5. 
   Termometr ko’rsatishini yozib olish vaqtida ham sovutuvchi aralashmani aralashtirib turish zarur ; ammo tez – tez aralashtirish yaramaydi (nima uchun ?).