|
Transpozonlar DNK molekulasında bir jaydan ekinshi jayg`a o`tkenda ma`lim bir gen menen birigedi, natijada mutatsiya payda boladı. Transpozonlardın` ornın o`zgertiriw aqıbetinde genetik materialdın` deletsiya yamasa inversiyası, eger olar DNKnın` jan`a bo`legine barıp qosılsa, 5–9 jup nukleotidlardın` duplikatsiyası ju`zege keledi.
Mutatsiyag`a ushırag`an bakteriya kletkasının` fenotipik o`zgerislerine bola mutatsiyalar neytral, shartli-letal ha`m letal tu`rlerge bo`linedi. Neytral mutatsiya fenotipik belgilerdin` o`zgerisinde ko`rinbeydi, sebebi bunda fermenttın` funktsional iskerligi o`zgermeydi.
Ferment du`zilisine ta`sir etip, lekin onın` funktsional iskerligin o`zgertirmeytug`ın mutatsiyalar shartli-letal mutatsiyalar dep ataladı. Bakteriya kletkaları sırtqı ortalıq jag`dayına qarap o`zinin` jasaw qabiletin saqlap qalıwı yamasa onı jog`altıp qoyıwı mu`mkin. Ma`selen ts–mutant (temperaturag`a sezgir bakteriyalar 37°S islewshi fermentlerdi sintez ete alsa, , 42°Sda bul belgisin jog`altadı. Biraq, bakteriyanın` jabayı tu`rinde fermentler aktivligi eki temperaturada da joqarı boladı.
Letal mutatsiyalarda, bakteriya kletkaları tirishiligi ushın zarur bolg`an fermentlerdi sintez etiw qabiletin joyıtadı. Bunday mutatsiyalardın` ko`pshiligi u`lken deletsiyalar (bir neshe genlerdi qamrap alıwshı) yamasa xromasoma mutatsiyalarının` basqa tu`rlerinde gu`zetiledi. Bularg`a, DNK- polimeraza sintezi haqqında axborot tasıwshı genlerdegi mutatsiyalar mısal bola aladı.
Mutatsiyalar fenotipik ko`rinisi boyınsha, morfologiyalıq ha`m bioximiyalıq belgilerdin` o`zgeriwi yamasa joq bolıwınan payda boladı. Ma`selen, bakteriyalardın` morfologiyalıq elementlerine kapsula, qamshı, kletka diywalları, tu`ksheler kirse, bioximiyalıq belgilerine ma`lim bir uglevodlardı parshalaytug`ın, aminokislotalardın` sintezinde qatnasatug`ın fermentler, dari yamasa dezinfekciyalawshı eritpelerge shıdamlılıg`ı kiredi.
Aminokislota, vitamin, tu`rli o`siriwshi faktorlar, azot tiykarlarına muhtaj mutantlar auksotrof mutantlar dep ataladı. Bulardın` o`siwi ushın azıqlıq ortalıqqa, olarg`a zarur o`nimlerdi tayar tu`rinde qosıp beriw lazım.
R-S–dissotsiatsiya. Dissotsiatsiya bakteriyalar o`zgeriwshen`liginin` o`zine ta`n tu`ri bolıp, onın` tiykarında mutatsiya jatadı. Bul jag`day bir tu`rge tiyisli bakteriyalar qattı azıqlıq ortalıqqa egilgende, eki tu`rli koloniyalardı payda etedi. Birinshi tu`ri S-koloniyalar (ingl. smooth – tegis) tiykarg`ı koloniyalar esaplanıp ko`p bakteriyalarg`a tiyisli. S-koloniyalar domaloq, shetleri tegis, bo`rtken , jıltıraq ko`riniste boladı. R-formadag`ı koloniyalar (ingl. rough – gedir-budır) shetleri tegis emes boladı.
Dissotsiatsiya protsessinde patogen bakteriyalardın` virulentlik, antigenlik ha`m basqa biologiyalıq qa`siyetleri o`zgeredi. Bakteriya koloniyalarının` rawajlanıwı (dissotsiatsiya) bir jo`neliste bolıp, S dan R-formag`a, ayırım waqıtlarda , aralıq silekey M-formadag`ı koloniyalardı payda qılıw basqıshı arqalı o`tedi. Koloniyalardın` R-formadan S-formag`a o`tiwi kem ushıraydı. R-formadag`ı bakteriyalar kletka diywalındag`ı LPSti sintez qılıwda qatnasatug`ın fermentlerdin` payda bolıwın kontrol` etiwshi bir topar genlerde payda bolg`an mutatsiya esabınan ju`zege keledi. Esherixiya ha`m shigella turkumine tiyisli bakteriyalar tu`rlerinde bunday mutatsiyalar ko`p ushıraydı.
Ko` p patogen bakteriyalar a`sirese qattı azılıq ortalıqlarda S-formadag`ı koloniyalar payda etedi, biraq tuberkulyoz, chuma, ku`ydirgi ha`m basqa geypara keselliklerdin` qozg`atıwshılarına tiyisli emes, sebebi olar R-formadag`ı koloniyalardı payda etedi.
S-R–dissotsiatsiyag`a sebeb bolatug`ın mutatsiyalar insertatsion mutatsiyalarg`a kiredi, sebebi olar xromosomadan tıs jaylasqan genetik faktorlardın`, sonday-aq mw`tadil faglardın` bakteriya xromosomasına ornalasıp alıwı na`tijesinde payda boladı. Eger mutatsiya natiyjesinde gramm teris bakteriyalardın` LPS tin` quramında bolatug`ın polisaxarid shınjırındag`ı determenantlardın` payda bolıwın kontrol` etiwshi genler o`zgerse, ol waqıtda R-mutantlar payda boladı. Olardın` tiykarg`ı biologiyalıq qa`siyetleri ha`m o`zgeredi. R-S–dissotsiatsiya, buwma bakteriyasında mw`tadil faglar lizogenizatsiyası menen baylanıslı. Sonday-aq, R-formadag`ı buwma bakteriyası toksin ajıratadı. Basqa bakteriyalarda, R-formadag`ı koloniyalar, xromosomag`a R-plazmida, transpozon yamasa Is–izb-izliklerinin` birigiwi na`tijesinde ha`m payda boladı. Piogen streptokokklardın` R-forması rekombinatsiya natiyjesinde ju`zege keledi.
Dissotsiatsiya ayırım juqpalı keselliklerdin` bakteriologiyalıq diagnozın quramalastıradı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
