Laboratoriya jumıs №1

Reparatsiyalar. Tekseriwler natiyjesinde kletkadag`ı jarahatlang`an genetik materialdın` tikleniwi mu`mkin bolg`an arnawlı sistema bar ekenligi anıqlandı. Bul sistema kletkanın` genetik materialın, jarahatlawshı faktorlarg`a qarsı shıdamlılıg`ın asıradı. DNKdag`ı jaraqat reparatsiyası ferment ja`rdeminde a`melge asırıladı, bul ferment o`z gezeginde arnawlı genler kontrolında boladı. Eger sol genlerde mutatsiya payda bolsa, ol waqıtta DNK onı jarahatlawshı agentlerdin` ha`mmesine beyiym bolıp qaladı.
Ul`trafiolet nurlar jarahatlang`an DNK replikatsiyasın ta`minlewshi sistemanın` bir toparı fotoreaktivatsiya sisteması dep ataladı. Fotoreaktivatsiyanı ta`minlewshi fermentler jaqtılıq ta`sirinde timin dimerlerdi wzip, monomer formag`a aylandıradı.
Ul`trafiolet nurlar jarahatlag`an DNKnı tiklewshi ekinshi dizim ha`m, bir topar fermentlerden iborat bolıp, olar qaran`g`ı jag`dayda ta`sir etedi. Sonın` ushın bul sistemanı qaran`g`ılıq yamasa doreplikativ reparatsiya dep ataydı.
Ul`trafiolet nurlar tasirinde induktsiya qılıng`an mutatsiyalar payda bolıwında, postreplikativ reparatsiyada payda bolatug`ın protsessler u`lken a`hmietke iye. Ximiyalıq mutagenler ta`sirinde jarahatlang`an DNK bo`leksheleri ha`m kletka ta`repinen reparatsiya qılınadı.
Genetik rekombinatsiyalar. Mikroorganizmlerge ta`n genetik rekombinatsiyalar joqarı organizmlerdikine uqsas boladı, lekin rekombinatsiya protsessi olarda o`zine ta`n keshedi. Eukariot kletkalardag`ı genetik rekombinatsiyalar jınıslıq ko`beyiw waqtında xromosoma bo`leklerinin` o`z-ara almasıwı yag`ni retsiprok almasıw esabınan payda boladı. Bunda eki almasıp atırg`an xromosomadan eki rekombinant xromosoma payda boladı, na`tijede eki rekombinat individ payda boladı. Prokariotlar bolsa jınısıy jol menen ko`beymeydi. Olarda rekombinatsiya genom ishindegi o`zgerisler, yag`ni xromosomada genlerdin` ornının` o`zgeriwi yamasa retsipient kletkag`a donor xromosomasının` bir bo`lek genleri kirgende payda boladı. Natijede, tolıq emes zigota — merozigota payda bolıp, onnan tek g`ana bir rekombinat ju`zege keledi. Bunday rekombinattın` genotipi tiykarınan retsipient genotipi og`an qosılg`an donor xromosoması bo`leginen ibarat. Sol sebeli bakteriyalardag`ı genetik
rekombinatsiyalardın` retsip ekenligin anıqlaw mumkin emes. Biraq, bakteriya DNK xromosoması ha`m plazmidalar ortasındag`ı rekombinatsiyalarda retsiprokli genetik almasıw gu`zetiledi. Sonın` ushın, bakteriyalar genetikasın analiz etiwshi arnawlı usıllar islep shıg`ılg`an. Bul usıllar genlerdin` xromosomadag`ı ornı ha`m olardın` ul`tra du`zilisin u`yreniw imkanın beredi.
Genetik rekombinatsiyalar payda bolıwında bir qansha fermentler qatnasadı. Retsipient kletkanın` rekombinatsiya ete alıw qabılıyatın belgilewshi arnawlı (rec) genlerde bar.
Genetik materiallar bir bakteriyadan ekinshisine transformatsiya, transduktsiya ha`m kon`yugatsiya arqalı o`tedi.