Laboratoriya jumıs №1

4. Jat zatlardın` kletka ishinde tarqalıwı. Bunda fagosoma fagotsitlerdin` lizosomaları menen qosılıp, fagolizosomalar payda qıladı. Fagolizosomalar ishinde jat agentler lizosomal fermentler ta`sirinde parshalanadı.
Fagotsitoz eki tu`rli boladı: eger fagotsitoz qılıng`an mikroblar tolıq parshalansa, juwmaqlang`an fagotsitoz deyiledi. Eger mikroblar fagotsitler ishinde tolıq parshalanbasa, bul protsess juwmaqlanbag`an fagotsitoz dep ataladı. Ma`selen, toksoplazma ha`m tuberkulyoz mikobakteriyası fagotsitoz qılıng`anda fagosoma lizosoma menen birikpeydi, gonokokk, stafilokokk ha`m streptokokkning A toparına kiriwshiler bolsa lizosomal fermentler ta`sirine shı-damlı esaplanadı, rikketsiyalar bolsa endotsitozdan son` fagotsitler tsitoplazması ishinde uzaq waqıtqa saqlanıp qaladı. Ko`pshilik fakul`tativ ha`m obligat kletka ishi parazitleri fagotsitler ishinde ko`beyip, olardın` kletkasın buzıp shıg`ıp ketedi.
Ayırım waqıtları bolsa fagotsitler qamrap alg`an mikroorganizmlerdi shıg`arıp jiberedi. Bunnan tısqarı, makrofaglar sırtqı ortalıqqa tsitotsid yamasa fagotsitoz qılınbag`an mikroorganizmlerge bakteritsid ta`sir etiwshi zatlardı ajıratadı.
Kal`tsiy, magniy duzları, elektrolitler, komplement, limfokinler, opsonin wazıypasın orınlawshı antitelolar, organizm temperaturasın asırıwshı pirogen zatlar fagotsitozdı ku`sheytiriwshi faktorlar esaplanadı. O`z gezeginde fagotsitozdı to`menletiwshi faktorlarg`a bakteriya toksinleri ha`m kapsulası, leykotsidin, kortikosteroid, serotonin, aminazin, xolesterin, alkaloid ha`m basqalar kiredi.
Fagotsitlerdin` ekinshi wazıypası antigenlar haqqındag`ı xabardı jetkizip beriw (pre-zentatsiya qılıw). Bunda, mikroblardın` aqırına deyin parshalanbay qalg`an tiykarg`ı antigen determinantları (epitopları) kletka membranası ju`zesine “shıg`arılıp”, immun dizim kletkalarına prezentatsiya qılınadı, natijede organizmde muwapiq antigen tutıwshı mikroblarg`a qarsı immun juwap rawajlanadı.
Fagotsitoz qılıwshı kletkalardın` gezektegi wazıypası, bul interleykin-I (İL-I), prostoglandin, leykotrien, tsiklik nukleotidler sıyaqlı biologik aktiv zatlardı islep shıg`arıw bolıp esaplanadı. İL-I T-limfotsitlerdi mikrob antigenin tanıw ushın aktivlestiredi, bunnan tısqarı, gipotalamustın` aldın`g`ı yadrosına ta`sir qılıp, dene temperaturasın asıradı. Sonın` menen bir qatarda fagotsitler kislorod radikalları (O2, N2O2), lizotsim, komplement komponentleri, interferong`a uqsag`an zatlardı sırtqa islep shıg`arıp, jaqın a`tiraptag`ı bakteriya virusların o`ltiredi.
Eger patogen mikroblar joqarıda sanap o`tilgen “tosıq” ha`m arnawlı emes qorg`anıw faktorları jen`ip o`tip qang`a tu`sse, qanda komplement, properdin dizimleri, lizin, eritrin, leykin, S-reaktiv belok ha`m interferong`a uqsas arnawlı emes bakteritsidlik qa`siyetke iye zatlar, monotsit ha`m tabiiy killerler olardı o`ltirip, organizmge tarqap ketpewin ta`minleydi.
Pinocitoz – kletkanın` sırtqı suyıqlıq tamshıların yamasa kolloid birikpelerin qamrab alıwı. Pinotsitoz a`piwayı organizmler (amyobalar)da, haywan ha`m adamlardın` tu`rli kletkalarında gu`zetiledi.
Endocitoz kletka ju`zesindegi retseptorlar arqalı a`melge asadı. Endotsitoz fagotsitoz ha`m pinotsitozdan kletka ishindegi vezikulada ligandalar qalıwı ha`m retseptorlardın` kletka u`stinde payda bolıwı, protsessinin` qaytarılıwı menen parıq qıladı.
Arnawlı emes shıdamlılıqqa bu`yrek, joqarı dem alıw jolları, asqazan-ishek, su`t, tu`pirik ha`m ter bezlerinin` ajıratıw iskerligi ha`m bunnan tısqarı, basqa ag`zalardın` ha`m ma`lim da`rejede shıdamlılıg`ı, organizmdi tu`rli xil patogen mikroorganizmler ha`m basqa zıyanlı agentlerden ajıralıwıda u`lken a`hmietke iye.
Ma`selen, bawır organizmge sırttan tu`sken za`ha`rli zatlardı oksidlentirip, buyrek arqalı shıg`arıp jiberedi.
Ko`p juqpalı keselliklerde, arteriolalar tonusının` buzılıwı na`tijesinde qan aylanıwı izden shıg`ıp, qan basımı tu`sip ketedi. Reflektor rawishte qan basımı ko`teriliwi mu`mkin, bul jag`day ha`m organizmnın` qorg`aw reaktsiyası esaplanadı, sebebi bunda qan tomırlarının` tonusi qayta tiklenedi.
Arnawlı emes reaktsiyalarg`a stress kiredi. Bulardı keltirip shıg`arıwshı faktorlardı G.Sel`e stressorlar dep atadı. Bul faktorlarg`a suwıq, ıssı, ul`trafiolet nurları, radiatsiya, patogen mikroorganizmler, olardın` toksinleri ha`m organizmge, tiykarınan, nerv sistemalarına keri ta`sir etiwshi faktorlar kiredi. Beyimlesiw (adaptatsiya) sindromı ulıwma ha`m jergilikli ko`riniste keshedi.
Beyimlesiw, gipofizaradrenokortikal dizim ta`sirinde payda bolıp, iskerligi vegetativ nerv sisteması menen baylanıslı. Ulıwma yamasa jergilikli stressorlar ta`sirinde gipofiz ku`shli adrenokortikotrop gormon (AKTG) ajırata baslaydı. Bul bolsa, o`z gezeginde bu`yrek u`sti bezi iskerligin asırıp, ko`p mug`darda isiniwge qarsı kortizon gormonının` ajıralıwına alıp keledi. Bul gormon biriktiriwshi toqımanın` reaktivligin, organizmdi qorg`aw reaktsiyasının` jumısın to`menletedi ha`m plazmatik kletkalardın` antitelo payda etiw sintezine keri ta`sir etedi. Sonın` menen birge gipofiz somatotrop gormon (STG) islep shıg`aradı, bul bolsa biriktiriwshi toqımalardın` reaktivligin asıradı ha`m isiniw protsessin ku`sheytiredi.
Ayırım kletkalar areaktivlik jag`dayg`a iye boladı.. Bunın` ta`sirinde quramalı ha`m ha`r tu`rli o`zgerisler payda bolıp, na`tijede organizmnın` qan aylanıw, dem alıw, ıssılıq almasıw
protsessleri o`zgermeydi. Areaktivliktin` sebeblerinen biri kletka ju`zesinde patogen mikroblar birigetug`ın retseptorlardın` joq eknliginen ibarat.
Organizmdi qorg`anıwda bakteriyalar interferenciyasi (lot.inter-arasında, ferens-tasıwshı, o`tkiziwshi) u`lken a`hmietke iye. Ma`selen, haywanlarg`a brutsellalar juqtırılg`anda, olarda kuydirgi keselligi qozg`atıwshısını qarsı shıdamlılıq payda boladı. İnterferentsiya brutsella menen tulyaremiya bakteriyaları, sil mikobakteriyası ha`m shınsheshek qozg`atıwshıları arasında bar ekenligi anıqlang`an. Bul ha`disenin` sebebleri anıq ha`m tolıq u`yrenilmegen.
Viruslar interferenciyasında ma`lim bir viruslar yamasa olardın` komponentleri basqa viruslarg`a antagonistik ta`sir etedi, yamasa olardın` ko`beyiwin toxtatadı. Birinshi virus interferentsiya etiwshi, ekinshisi bolsa interferentsiya qılınıwshı virus dep ataladı. İnterferentsiya gomologik bolıwı mu`mkin, bunda bul ha`dise virustın` bir tu`rdegi shtammları arasında ju`zege keledi. Geterologik interferentsiyada bolsa protsess ha`r tu`rli viruslar arasında keshedi.
İnterferentsiya tiykarında kletka u`stindegi retseptor ha`m kletka ishindegi zatlar ushın gu`res alıp barıladı. Bunnan tısqarı, organizmge kiritilgen viruslarg`a qarsı payda bolg`an interferonlar basqa viruslardın` tu`siwinen qorg`aydı.
Gomologik ha`m geterologik interferentsiya meditsina a`meliyatında ken` tarqalg`an bolıp, ma`selen, gripp, polimielit, qutırıw ha`m basqa patogen viruslardın` ku`shsizlendirilgen (avirulent) shtammlarınan vaktsinalar tayarlanadı.
Organizmdi juqpalı ha`m o`spe (rak) keselliklerinen qorg`awda interferon u`lken a`hmietke yie.