Laboratoriya jumıs №1

Vakcinoprofilaktika- vakcina so’zi (lat. vaccine- sıyır) terminin medicinada birinshi bolıp L Paster XIX asirde kirgizilgen.
Du`n`yada ha`r jılı 1,5 mlrd adam, yag`ni jer ju`zi halqının` 1\3 bo`legi emlenedi. Qazirgi waqıtta jwkpalı kesellik qozg`atıwshılarına qarsı jan`adan sıpatlı vaktsinalar islep shıg`ılmaqta.
Adam ha`m haywanlardın` juqpalı keselliklerine qarsı immunoprofilaktika ha`m immunoterapiya maqsetinde aktiv immunitet payda qılıw ushın isletiletug`ın biologiyalıq zatlar vaktsinalar dep ataladı. Olar birneshe talaplarg`a juwap beriwi, organizm ushın zıyansız apirogen (organizmge kirgizilgende dene temperaturasının` asıp ketpewi), joqarı da`rejede immunogen, an`sat jol menen alınatug`ın, uzaq waqıtqa shekem sıpatı buzılmay ha`m emlewge qolay bolıwı kerek.
Vakcina arnawlı tan`lap alıng`an mikroorganizmlerdin` shtammlarınan tayarlanadı, bunday shtammlar vaktsina shtammları dep ataladı. Olar basqa shtammlardan avirulentligi ha`m joqarı da`rejede immunogenligi menen parıq qıladı. Bunday shtammlar arnawlı azıqlı ortalıqlarda, qolay jag`dayda bir neshe ma`rte qayta egip o`siriledi ha`m ha`mme waqıt qadag`alap turıladı. Ma`selen, bakteriyalar selektiv azıq ortalıqlarda o`sirilse, rikketsiya ha`m viruslar, tawıq embrionları, adam ha`m kletka kul`turalarında ko`beytiriledi.
Qazirgi waqıtta vaktsinalar quramı ha`m tayarlanıw texnologiyası boyınsha 5 –tu`rge bo`linedi;
1) tiri vaktsinalar-mikroorganizmlerdin` avirulent shtammlarınan tayarlanadı.
2) korpuskulyar yamasa o`ltirilgen vaktsinalar- mikroblardı fizikalıq –ximiyalıq usıllar menen o`ltirip alınadı;
3) anatoksin ekzotoksinlerden tayarlanadı;
4) ximiyalıq ha`m jasalma vaktsinala;
5) gen usılları menen tayarlang`an vaktsinalar;
Tiri vakcinalar. Shınsheshek, oba (chuma), qızamıq, epidemik parotit, poliomielit, sibir` jarası, qutırıw, tuberkulyoz ha`m tulyaremiya keselliklerine qarsı alıng`an vaktsinalar tiri vaktsinalarg`a mısal bola aladı.
Tiri vaktsinalar bir neshe usıllar menen alınadı. E. Jenner 1796 jılı birinshi bolıp tiri vaktsinanı ashtı ha`m onnan adamlardı shın sheshek quzg`atıwshısınan qorg`aw ushın paydalandı. Ol emlew ushın mikroorganizmdi (sıyırlar sheshegi virusı) sawınshılardın` qolındag`ı pupeksheler ishindegi iyrin`nen alg`an. Sıyırlar sheshegi virusı adam shınsheshek virusı menen bir tu`rdegi antigenlerge iye, lekin sıyır virusının` virulentligi ju`da` to`men.
Tiri vaktsinalar alıwdın` ekinshi usılı – patogen bakteriya ha`m viruslardı noqolay jag`daylarda o`siriw. Qolaysız jag`dayg`a tu`sken mikroorganizmlerde spontan mutatsiyalar baslanadı. Populyatsiyadag`ı mutantlar ishinen virulentligi to`menlegen (avirulent) tu`rleri ajıratıp alınıp, jeke ko`beytiriledi, biraq sol shtammlardın` antigenlik ha`m immunogenlik qa`siyetleri saqlanıp qalıwı sha`rt. Bul usıl menen L. Paster qutırıw, A Kalmet ha`m K.Jeren tuberkulyoz, A.A.Smorodintsev ha`m M.G. Chumakov poliomielit keselliklerine qarsı tiri vaktsinalar tayarladı.
Tiri vaktsinalardın` paydalı ta`repleri: organizmge kirgizilgen vaktsina bakteriyaları ko`beyip, tabiy protsesste rawajlanatug`ın bakteriyalarda ku`shli immunitet payda etedi. Tiri vaktsinalardı tabiyi kiriw jolınan bir ma`rte immunizatsiya qılınsa jeterli boladı, olarg`a qarsı ku`shli, uzaq dawam etetug`ın immunitet ju`zege keledi.
Tiri vaktsinalardın` kemshilikleri: organizmge genetik ta`repten jat bolg`an nuklein kislota kiritiledi; organizmdegi avirulent shtammlar patogenlik ta`repke reversiya qılıwı ha`m vaktsina shtammları, o`stirilip atırg`an ekpelerdegi jat mikroorganizmler menen kontaminatsiya qılıwı mu`mkin; vaktsina saqlash mu`ddetinin` qısqalıg`ı; immunjetispewshilik bar adam organizminde ha`r tu`rli asqınıwlardı beredi.