Laboratoriya jumıs №1

Mutagenler. Mikroorganizmlerdegi induktsiya qılıng`an mutatsiyalardı ha`r tu`rli du`zilisine ha`m ta`sir mexanizmine iye bolg`an ximiyalıq ha`m fizikalıq faktorlar keltirip shıg`aradı. Bunday faktorlar mutagenler dep ataladı.
Fizikalıq mutagenlerden ul`trafiolet , rentgen nurları, radiatsiya joqarı temperatura ta`sirleri jaqsı u`yrenilgen. Nurlardın` mutagen ta`siri tolqınnın` uzınlıg`ına, ionizatsiya qılıwshı mug`darına baylanıslı.
Ul`trafiolet nurlar DNK molekulasında tiamin dimerlerin payda qılıp, DNK–polimerazanın` islewine tosqınlıq beredi, na`tiyjede DNK replikatsiya protsessii buzıladı.
Ximiyalıq mutagenlerge bir qatar ximiyalıq birikpeler: organik ha`m neorganik kislotalar, silti, N2O2, metall duzları, formal`degid, fenol, purin ha`m pirimidin tiykarlarının` wxsasları, akridin boyawları, ko`pg`ana nitrozobirikpeler ha`m basqalar kiredi. Ximiyalıq mutagenler bir-birinen ta`sir mexanizmi menen parıq qıladı. Ma`selen, 5-bromuratsil timinnn wxsaslıg`ı esaplanadı, onnan tek g`ana SN3–topar ornına brom atomı bar ekenligi menen parıq qıladı. Bul zatlar ―qa`telikke‖ jol qoyıp adenin ornına guanin menen birigedi. Bul qa`telik timinge wxsas zatlardın` DNK quramına birigiw waqtında payda bolıwı mu`mkin, bul jag`day qa`te birigiw deyiledi. Quramında 5-bromuratsil bolg`an DNKnın` keyingi replikatsiyasında ha`m guanin menen qa`te birigiw bolıwı mu`mkin, natijede qate replikatsiya ju`zege kelip, ATGTs menen almasadı.
2-aminopurin adeninnın` wxsas ekenligi esaplanadı. Ol timinnın` ornına tsitozin menen birigedi, natijede ATGTs penen almasadı.
Nitrat kislota guanin, tsitozin yamas adeninnın` amin toparın joq qıladı, natiyjede tsitozin adenin menen birigiwshi uratsilge aylanadı (GTsAT penen almasadı), adenin tsitozin menen birigiwshi gipoksantinga aylanadı (ATGTs penen almasadı).
Akridin boyawları DNK menen tuwrıdan-tuwrı birigip, azot tiykarlarının` tusip qalıwı yamasa qosılıwına sebeb boladı.
Nitrozoguanidin, nitrozomochevina ha`m basqa nitrozobirikpeler ku`shli mutagen bolg`anlıg`ı ushın olardı supermutagenle dep ataydı.
Mutagenler arnawlılıqqa iye emes, sonın` ushın mikrob kletkasındag`ı genomnın` ha`r qanday genine ta`sir etip onı o`zgertiriwi mu`mkin.