L. S. Karieva makroiqtisodiyot

P = M V / Y va Y= M V / P.
tenglamalarni keltirib chiqaramiz. Bu tenglamalardan ko‛rinadiki, baholar darajasi 
qancha oshsa, real YaIM hajmiga talab shuncha past bo‛ladi, ya’ni pul massasi (M) 
va uning aylanish tezligi (V) o‛zgarmas bo‛lsa baholar darajasi va yalpi talab 
o‛rtasida teskari bog‛liqlik mavjud bo‛ladi.
 
3.2 Yalpi talabga ta’sir etuvchi narx va narxdan tashqari omillar 
Baholar darajasi va va 
yalpi talab
o‛rtasidagi teskari bog‛liqlikni , shuningdek 
quyidagi baho omillari bilan izohlanadi:
1) foiz stavkasi samarasi;
2) boylik samarasi yoki real kassa qoldiqlari samarasi;
3) import xaridlar samarasi.
Foiz stavkasi samarasi
 
shuni bildiradiki, yalpi talabning egri chiziq bo‛yicha 
surilishi narxlar dara
 P↑ → MD↑ (MS const) → R↑ → I↓ → AD↓ .
Foiz stavkasi effekti (Keyns effekti) narxlar darajasining oshishi (pasayishi) 
pulga bo‛lgan talabning o‛sishiga (pasayishiga) olib borishini, foiz stavkalarini 
(pasayishini) va natijada, mamlakatda sarf-xarajatlarning umumiy hajmini 
kamaytirishni (oshirishni) ko‛rsatib beradi. Agar, masalan, ma’lum bir kompaniya 
tovarlarni sotib olish orqali foydaning 20 foizini olishni kutayotgan bo‛lsa, u holda 
foiz stavkasi 20 foizdan past bo‛lgan taqdirda, sotib olish foydali bo‛ladi. Foiz 

---

42 
stavkalari oshganligi sababli iste’molchilar uy yoki avtomobil sotib olmaslik 
to‛g‛risida qaror qabul qilishadi. 
Shunday qilib, yuqori narx darajasi talabni oshiradi va foiz stavkasini oshiradi, 
bu esa umumiy talabni kamaytiradi 
Boylik samarasi yoki real kassa qoldiqlari samarasi
 
shuni bildiradiki, narxlar 
darjasining oshishi, jamg‛arilgan moliyaviy aktivlari (omonatlar, obligatsiyalar) 
real xarid qobiliyatini pasaytirib yuboradi. Bunday sharoitda aholi moliyaviy 
aktivlarning real qiymatini tiklash uchun joriy daromadidan iste’mol xarajatlar 
miqdorini qisqartiradi. Masalan, muayyan shaxs aktivida 10 mln. so‛m bo‛lsa, 
undan hech ikkilanmasdan birorta avtomashina sotib olishi, agarda inflyatsiya 
ta’sirida mashina narxi 12 mln. so‛mga ko‛tarilsa, u mashina sotib ololmasligi 
mumkin va yana 2 mln. so‛m to‛plash uchun joriy davrda olgan ixtiyoridagi 
daromadidan ko‛proq qismini jamg‛aradi.
Iste’mol xarajati yalpi talabning bir qismi bo‛lganligi tufayli uning kamayishi 
ADning pasayishiga olib keladi.