L. S. Karieva makroiqtisodiyot

 
Xuquqiy normalar o‛zgarishining ikki turi mavjud:
 
a) soliq va subsidiyalarning o‛zgarishi,
b) davlat tomonidan tartibga solish xarakteri va usullarining o‛zgarishi. 
Korxonalardan olinadigan soliqlar (qo‛shilgan qiymat solig‛i, ish haqi fondidan 
olinadigan soliqlar)ning ko‛payishi mahsulot birligiga xarajatlarni ko‛paytirishi va 
yalpi taklifni qisqartirishi mumkin. 
Korxonaga davlat tomonidan beriladigan subsidiyalarning ortishi yoki soliq 
yukining kamayishi ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytiradi va yalpi taklifni 
oshiradi. 
3.4 Yalpi talab va yalpi taklif muvozanatliligi (AD-AS) 
AD va AS egri chiziqlarining kesishish nuqtasi ishlab chiqarishning 
muvozanatli hajmi va baholarning muvozanatli darajasini belgilaydi. Baholarning 
muvozanatli darajasi deganda baholarning shunday darajasi tushuniladiki, unda 
jami talab va taklif bir-biriga mos kelishi yoki teng bo‛lishi kerak. Modlelda 
makroiqtisodiy muvozanatga erishish mexanizmini dastlab oraliq kesmada ko‛rib 
chiqamiz (3.4.1-
 
rasm). 
Dastlab muvozanat e nuqtasida o‛rnatilgan. Baholarning muvozanatli darajasi 
va yalpi ishlab chiqarish hajmining muvozanatli hajmlari mos ravishda Pe va Ye 

---

51 
lar bilan belgilangan. Nima uchun Pe narxlarning muvozanatli darajasini va Ye esa 
yalpi ishlab chiqarishning muvozanatli hajmiini bildirishini ko‛rsatishimiz uchun 
baholarning muvozanatli darajasi Pe emas, balki P1 deb hisoblaymiz. 
 
3.4.1-rasm. Yalpi taklif egri chizig‛ining oraliq kesmasidagi muvozanat 
Baholar darajasi P1 bo‛lgan vaziyatda ishlab chiqaruvchilar yalpi ishlab 
chiqarish hajmini Y 1 miqdoridan oshirmaydi.
Iste’molchilar baholar darajasi P
1
bo‛lganda mahsulotlarni Y
2
darajada sotib 
olishga tayyor turadi. AD>AS bo‛lganligi tufayli iste’molchilar o‛rtasidagi raqobat 
baholar darajasini P
e
gacha suradi. Baholar darajasining P
1
dan Pe gacha 
ko‛tarilishi ishlab chiqarish hajmini Y
1
dan Y
e
gacha oshirishga va iste’molchilar 
talabini Y2 dan Ye gacha kamayishga olib keladi. Natijada AD va AS egri 
chiziqlari e nuqtada kesishadi. Demak, aynan R
e
baho baholarning muvozanatli 
darajasi va e muvozanat nuqtasidir.
3.4.2-rasmda yalpi talab egri chizig‛i yalpi taklif egri chizig‛ini bilan keyns 
kesmasi kesishadigan vaziyat tasvirlangan. Bunday vaziyatda makroiqtisodiy 
muvozanat nuqtasi baholar darajasi bir xil turganda ham o‛zgaradi. Buni tushunish 
uchun avvalo yalpi ishlab chiqarishning muvazanatli hajmini Y
e
va muvozanatli 
baholar darajasini P
e
bilan belgilaymiz. 
Muvozanatli ishlab chiqarish hajmi aynan Y
e
ekanligini isbotlash uchun bu 
hajmni Y
1
deb hisoblaymiz. U holda ADva xizmatlar hajmining ortishi ishlab chiqarishni Y
e
darajaga pasaytirilishiga olib 
keladi.

---

52 
Muvozanatli ishlab chiqarish hajmini Y
2
deb hisoblasak, aksincha, ASoqibatda korxonalarda tovar zaxiralari kamayib ularni ishlab chiqarishni Y
e
darajaga oshirishga undaydi. Shunday qilib aynan yalpi taklif va yalpi talab egri 
chiziqlarining kesishish nuqtasigina AD-AS modelda movozanat nuqtasi deyiladi.