L. S. Karieva makroiqtisodiyot

Deflyatorni hisoblash
shartlari:
- odatda o‛tgan yilga nisbatan hisoblanadi;
- bozor savati joriy yilda aniqlanib 
Real YaIM = 
 x 100.
Iste’mol narxlari indeksi
quyidagicha aniqlanadi:
, 
bu yerda: Qi0– bazis yilda bozor savatiga kiritilgan i – tovar va xizmatlar 
hajmi;
Pi1 – i – tovarning joriy yildagi bahosi;
Pi0 – i – tovarning bazis yildagi hajmi.
Iste’mol narxlari indeksi hisoblashning shartlari;
- bozor savati bazis yil uchun aniqlanadi va bir necha yil davomida 
o‛zgarmaydi;
- bozor savatiga faqat iste’mol xarakteridagi tovarlar va xizmatlar kiritiladi;
- bozor savatiga kiritilgan tovarlar va xizmatlarning hajmi iste’mol 
xarajatlarining katta qismini tashkil etishi kerak.
INI ko‛rsatkichining kamchiligi shundaki bozor savati tarkibi o‛zgarmas 
bo‛lganligi tufayli aholi iste’moli tarkibida tovarlar va xizmatlar ulushining 
o‛zgarganligini, shuningdek tovarlar va xizmatlar sifatida ro‛y bergan 
o‛zgarishlarni hisobga olish imkonini bermaydi Shu sababli bu indnks baholar 
darajasini biroz oshirib ko‛rsatadi.

---

38 
YaIM deflyatori esa bozor savatiga joriy yida kiritilmay qolgan tovarlar 
baholarining oshishini hisobga olish imkonini bermasligi tufayli baholar darajasini 
biroz pasaytirib ko‛rsatadi. Shu sababli bu ikki indeksning o‛rtacha darajasini 
xarakterlovchi Fisher indeksi hisoblanadi:
If = Idef • Iini.
Sanoat ishlab chiqaruvchilar baho indeksi iste’mol narxlari indeksi singari 
hisoblanadi. Lekin bozor savatiga sanoat mahsulotlarigina kiritilib ular ulgurji 
baholarda hisoblanadi.
Nazorat va muhokama uchun savollar 
1. Milliy iqtisodiyotni tahlil qilish uchun foydalaniladigan ko‛rsatkichlardan 
qaysilari makroiqtisodiy ko‛rsatkichlar hisoblanadi? 
2. Qo‛shilgan qiymat, yakuniy mahsulot, oraliq mahsulot ko‛rsatkichlarini 
tavsiflab bering.
3. Nima uchun YaIM ko‛rsatkichini qayta hisoblashdan ehtiyot bo‛lish zarur va 
bunga qanday erishiladi?
4. YaIMni xarajatlar bo‛yicha hisoblashda qo‛llaniladigan komponentlar 
tarkibini sanab o‛ting.
5. O‛zbekiston Respublikasida YaIMning ishlab chiqarish strukturasiga tahliliy 
sharh bering.
5. YaIMni taqsimot usulida aniqlashda MHTning yangi talqinida keltirilgan 
hamda iqtisodiy adabiiyotlarda qo‛llab kelinayotgan uslublardagi farqlarni 
tushuntirib bering.
6. YaMD ko‛rsatkichi qanday hisoblanadi va YaIM ko‛rsatkichidan nimasi 
bilan farq qiladi?
7. ShD, ShTD, YaMTD ko‛rsatkichlari o‛rtasidagi bog‛liqlik va farqlar 
nimada?
8. Baholar indekslarini va real YaIM ni hisoblash zaruratini asoslab bering?
9. YaIM deflyatori va iste’mol narxlari indeksi ko‛rsatkichlarining farqlarini 
izohlang.

---

39