Кудрат мусаев таржима назарияси


Т а р ж и м а ва ти л м еъ ёр и



Download 11,86 Mb.
Pdf ko'rish
bet110/117
Sana01.07.2022
Hajmi11,86 Mb.
#727065
1   ...   106   107   108   109   110   111   112   113   ...   117
Bog'liq
Qudrat Musayev. Tarjima nazariyasi asoslari

3. Т а р ж и м а ва ти л м еъ ёр и
Тил меъёри нутк маданияти масаласи билан чамбарчас б ог­
л ик булиб, тил назарияси м уам м олари каторидан мустахкам урин 
олгани холда, киш илар олдига асосан тугрики нотугридан аж рата 
билиш , тил анъанаси кутара оладиган холатларни хар хил тасоди- 
фий, ноанъанавий кулланилиш лардан фарклай олиш каби вазифа- 
ларни куяди.
Одатда барча ёш ликдан урганилган, одатланилган восита- 
лар меъёр сиф атида кабул килинади. Бинобарин, хар бир диалект 
сохиблари хам узларининг нуткларини энг тугри хисоблаганлари 
холда, бош ка диалектларда гапирувчиларни, хатто адабий тилда 
сузловчиларни хам тил меъёрини бузаётганликда айблайдилар. 
Аммо хаммабоп ум ум халк тили нуткнинг адабий шакли хисобла- 
ниб, бу ш аклни эгаллаш нинг асосий шарти тилнинг адабий меъ- 
ерларини узлаш тириб олиш дан иборатдир. С узловчи адабий тил 
меъёрларини нуткига сингдириб олар экан, хам иш а унинг бузи- 
лиш ига карши онгли равиш да кураш ади ва уз кундалик хаёти ва 
фаолиятида ундан иложи борича унумли фойдаланиш га, энг но- 
зик ва ранг-баранг маъно белгиларини хам тугри ва силлик ифода 
эгиш га харакат килади.
М еъёр масалалари асосан кенг тил таж рибаси, биринчи 
навбатда, обрули ва иш ончли м анбалар асосида хал килинади. Бу 
манбалар асосан адабий ёдгорликлар булиб, уларни яратган ба­
диий суз санъаткорлари адабий тилнинг усиш ва равнак топиш и- 
га, м еъёрларининг ш аклланиш ига катта таъсир курсатадилар.
Хар бир миллий тил меъёрлаш ган, аникроги, меъёрлар йи- 
гиндисидан таш кил топган булади. Тил таркибидаги барча лек-
285
www.ziyouz.com kutubxonasi


сик-фразс-ологик бирли клар н утвда уз маъно ва услубий вазиф а- 
лари га кура куллан и лади , охан г ва талаф ф уз коидапари асосида 
укилади, муайян ш акллар зам инида табиий ж аранглайди. С узлар- 
нинт ясалиш ва м ураккаб лисоний воситалар тарки б и да узаро би- 
рики ш лари да хам, ж ум лаларнн н г курилиш ларида хам муайян ко- 
н уни ятлар м авж удки, ф и крн ин г м еъёрий ёки ном еъёри й тарзда 
и ф ода этилиш и айни кон униятлардан кай дараж ада ф ой далан иш - 
га богликдир. Б адиий суз санъаткорлари, ш у ж ум ладан тарж и- 
м- нлар хам уз иж од ва ф аоли ятларида мазкур меъёр сиф ати да ка­
бул этилган конун иятлардан асоссиз равиш да четга чикм асликка, 
улардан унум ли ва уринли ф ойдаланиш га харакат киладилар, 
чунки бу кон ун иятларн ин г бузилиш и тил м еъёри н ин г сохталаш - 
тирилиш ига, гайритабиий бирикм аларнинг ю зага келиш ига, оханг 
таби и й л и ги н и н г й уколиш ига олиб келади. Т'охо ёзувчилар у сл у ­
бий м аксадларда, яъни бадиийликни, образлилик ва хиссий-таъ- 
си рчанликни ош ирнш ниятида онгли рави ш да катьи й адабий 
меъёрлардан атайлаб узовдаш иб, янги, узгача ш акллар хосил ки- 
ладиларки , тарж и м а ж араён и да бу хусусиятларни эъти бордан со- 
кит килиб, анъанавнй ш аклларга мурож аат килавериш кузланган 
услубий м аксадларн и нг йукка чикарилиш ига олиб келади. Хдр 
кандай хосил килинган янги ш акл, кулланилиш кон ун ий ва м ан­
ти ки й асос зам ин и да яратилганлиги туф айли таб и ий ж аран гласа 
ва муайян услубий максадни утаса, тарж им а ти лида тан лан ган во- 
си тан и нг хам м укоби л хусусиятни узида акс эттири ш и вазиф авий 
адекватликни ю зага келтиради. Зеро, конуний ва м антикий асос 
зам ин и да хосил булган лисоний воси таларгагина м еъёрийлик 
касб эгиш и м конияти очилади.
Бундан таш кари , баъзан аслиятда кулланилган бири км алар- 
ни калька усули да м уваф ф акиятли тарж им а ки лиш ёрдам ида хам 
табиий ж аран глайди ган бирикм алар хосил кплинадики, вакт уги- 
ш и билан бу воси талар хам купинча тилнинг л угат таркиби га 
сингиб, маълум ф икр ва услубий максадларни и ф ода этиш нинг 
муайян мазмун ва ш аклга эга булган зарурий воситалари си ф ати ­
д а караладиган бирли кл ари га айланади. Ш ундай килиб, ёзувчи ва 
тарж им онлар ти л н и н г муайян кулланилиш м еъёрлари га эга воси- 
таларидан унум ли ф ойдаланиш дан таш кари, узлари хам аста-се- 
кин м еъёрийлик касб этиш и м ум кин булган м анти ки й асосли ва 
х уш оханг и ф ода воси талари яратадилар ва ш у йул билан адабий 
ти л н и н г бойиш и ж араён и га узларининг м уносиб хи ссалари н и
ку- 
ш адилар.
2 8 6
www.ziyouz.com kutubxonasi


Т арж им а назарияси буйича яратилган купгина илмий иш- 
ларда тарж им а тили меъёрларига риоя килиш устида онда-сонда- 
гина, яъни амалга ош ирилган тарж им аларнинг нуксон ва фази- 
латлари хакида ran кетганда, тарж им а тили соф лигига кай д ар а­
ж ада эътибор берилганлиги тугрисида фикр ю ритилиб, иккита- 
учта м исоллар тахлили асосидагина тухтаб утилади. Бу масала 
ханузгача махсус илмий тадкикот объекти булган эмас. К уйида 
биз хам уз олдим изга айни масалани атроф лича ёритиб бериш ва- 
зиф асини куймаймиз, балки тарж им ада нутк маданияти муаммо- 
сини кискача ёритиш муносабати билан ш у масала хакида хам 
айрим фикрларни баён этамиз.
Тарж им а амалиёти далиллари ш у нарсани курсатмокдаки, 
гохо санъаткорларнинг тарж им а тили меъёрларига хамда баъзи 
муаллифларнинг мавж уд меъёрлардан услубий максадларни атай- 
лаб чекиниш лари натижасида хосил булган янги ш аклларга етар- 
ли дараж ада ахамият бермасликлари туф айли тарж им а тили м ада­
ниятига путур етказилади. Бу хол, уз навбатида, ифода шакл ва 
мазмун бирлигининг бузилиш ига хам олиб келади.
Тарж им а тили воситалари б узилиш ининг асосий сабабла- 
ридан бири ш ундан иборатки, тарж им онлар баъзан муаллиф мат- 
нига хаддан таш кари ёпиш иб олиб, аслиятдаги лексик-ф разеоло- 
гик бирликлар ясалиш лари ва ком понентларининг узаро бири- 
киш ларини, бирикм а ва ж ум лаларнинг курилиш лари ва суз тар- 
тибларини узича саклаб колиш йули билан купинча харфхурлик- 
ка йул куйиб, тарж им а тили учун ёт булган ш аклларни хосил ки- 
ладиларки, бу хол тарж им анинг сунъий ва норавон ж аранглаш и- 
га, хатто муаллиф кузда тутган маъно ва услубий вазифаларнинг 
китобхонларга айнан етиб бормай колиш ига хам сабаб булади. 
Ш ундай килиб, ш аклан аниклик аксарият холларда тарж им анинг 
асосий максади булм иш гулаконли бадиий талкинга тускинлик 
килади.
Тарж им а тилида танланган лисоний воситаларнинг аслият 
тили конун-коидалари асосида вуж удга келган бирикмалар, ту- 
зилган ж ум лалар курилиш ларига мосланиб колиш лари аксарият 
тарж им анинг ноадекват ж аранглаш ига олиб келади. М асалан, ит 
билан муш укнинг азалий адовати асосида «узаро келишмаслик» 
маъносининг образли ифодаси учун инглиз, рус ва узбек тиллари- 
да эквивалент тургун бирикм алар хосил булганки, улар бир-бир- 
ларидан таянч ком понентларини узаро бириктирадиган унсурла­
ри билангина фарк киладилар. «Cat» билан «dog» сузлари «and» 
богловчиси ёрдамида, «кош ка» билан «собака» - «с» предлоги
287
www.ziyouz.com kutubxonasi


воси таси да ва «ит» билан «м уш ук» деф и с оркали бирикадиларки, 
б ири км ал арн и н г айни кури лиш лари м азкур тилларда мукимлик 
касб этган булиб, тарж им а ж араён и да хар кайси тил бирлиги ш ак- 
л и н и н г узидай саклан иш иги н а таб и и й ж арангдорликни ю зага 
келтиради:
Oh, you and me, w e’re cat and dog. But thanks for the sympathy -
QA, 193 // Э, мы с вами всегда будем жить, как кошка с соба­
кой. Но спасибо, что посочувствовали - ТА, 180 // Э, сиз би­
лан биз доимо ит-мушук булиб яшаймиз. Аммо хамдард бул- 
ганингиз учун рахмат - ЮА, 202.
«Я хш ини ём ондан ф арк лам ок» м аъноси ни н г образли и ф о ­
даси учун узбек ти лида «О ку корани аж ратм ок (ф арклам ок)» б и р­
ли ги и ш латиладики, ун ин г «В аф о» (Ф. Н иёзий) ром анида кулла­
н и лган «С аф ед чию си ёх чй, ф ар к кардан » эквивален та курилиш
ж и хати дан узгачарок булиб, тар ж и м о н н и н г уз м асъулиятига и ж о­
дий м уносабатда б ули ш и ги на иборани узбек тилига аслиятдаги 
бири км а курилиш ига м ослаб «О к ним а-ю , кора нима, ф арклам ок» 
тарзи д а талкин этиб куйиш дан саклаб колган:
Ман то ин вакт сафед чию сиёх, чй, фарк накарда гашта будам 
В, I, 210 // Мен шу вактгача оку коранинг фаркига бормай 
ю р ар д и м -В , I, 182.
А м м о «В аф о» (Ф. Н и ёзи й ) ром ани д а Ю нус бобо м усобака- 
ни М ам араж абга ю тказиб куй ган и учун укинаётган Зебига наси- 
х ат килар экан, у уз н утки да «О см он ом ада ба замин начаспи- 
д ааст» ф разеологизм идан ф ой далан ади. Б ирликнинг тарж им ада 
узб ек тилидаги «О смон узи либ ерга туш и бди м и ?» эквиваленти 
билан алм аш ти рилм асдан , л екси к тар к и б ва курилиш ж и хатлари- 
дан аслиятдаги бирли кка як и н лаш ти ри б «О смон ерга туш м апти- 
ку» тарзида хиж ж алаб угирилиш и атайлаб яратилган образли ифо- 
д ан и н г ноадекват талки н и га олиб келган. Х,осил булган бирикм а 
узб екч а бирликнинг бузук кури н иш и булиб, табиий ж аранглам а- 
ган лиги учун хам ж ози б ад орли к касб эта олмаган:
Эх, духтарам, хеч вокеа нест. Осмон омада ба замин начаспи- 
дааст. Хайр, мусобакаро бурда бошад бурдааст... - В, I, 298 // 
Эх, хечкиси йук. Осмон ерга тушмапти-ку. Майли, мусобака- 
да ютса, ютибди-да — В, I, 252.
Т арж им а ти лин и нг ж ум ла тузи ш м еъёрига риоя килм асдан, 
асли ятдаги ж ум ла кури лиш ин и уз ти л и д а саклаш га харакат ки ­
л иш хам тарж им а тили и ф о даси н и н г ном еъёрий ш акл касб эти- 
ш ига олиб келади. А. М . Г о р ьк и й н и н г «А ртам оновлар иш и» аса-
288
www.ziyouz.com kutubxonasi


рида хикоя килиниш ича, Н осков талаб килган уттиз беш сум ни 
бериб, Я ков ундан тез узоклаш ар экан, «... но дум ает, что я его 
бою сь» (ДА, 636) дейди. И фода узбек тилида ж ум ла тузиш меъё- 
ри талаб кипганидек «У мени узидан куркади, деб уйлайди» ш ак- 
лида эмас, балки русча жумла тузиш коидасига хос тарзда «У 
уйлайдики, мен ундан куркаман» (АИ, 443) деб тарж им а килин- 
ган экан, бу ш акл узбек тили маданияти талабига мос келм айди.
Б ир-бирларига купрок лугавий, гохо вазиф авий-м атний ан ­
тоним сузлардан таш кил топган саволларнинг узбек ти лида одат- 
да иккала ком понентлари хам «-ми» сурок куш им часини кабул 
этади. Тож ик тилида бундай саволларнинг иккинчи ком понентла- 
рига, гохо биринчи ком понентларига хам, \е ч кандай куш им ча 
куш илмайди. У з-узидан маълумки, тарж им а ж араён и да узбекча 
и ф одаларнинг тож икча суроклар курилиш ига ухш аб колиш и уз­
бекча воситаларга номеъёрий шакл бергани холда, уларни мада- 
ний охангдан махрум этади. «В афо» (Ф. Ниёзий) ром ани персона- 
ж ининг тарж им ада 
уч
фикрини «ростданми с (ёки) х,азилми?» 
тарзида баён этиш урнига, тож икча «аз роста с х.азил?» (В, I, 20) 
ифода воситасига якин килиб «ростданми ё х,азил?» (В, I, 17) тар­
зида баён этиш и хам, яна шу асарда кулланилган «Ш ер ё гурба?» 
(В, I, 321) ф разеологизм ининг узбекча мукобил в ар и ан та «Бури- 
ми с тулким и?» тарзида 
у г и р и л м а с д а н , 
«Бурими ё тул ки ?» (В, I, 
283) ш аклида берилиш и хдм узбек тили ифода воситалари меъё- 
рининг бузилиш ига олиб келган.
У збек тили меьёрига мувофик, г о \о бир-бирларига кон- 
текстуал антоним сузлардан иборат саволларнинг иккинчи ком- 
поненти назарда тутилса-да, моддий акс этмайди. Бу там ойил- 
нинг назардан сокит килиниш и х.ам тарж им а тили соф лигига пу- 
тур етказади. М асалан, «Ёш лигим из тонги» (С. У лугзода) киссаси 
персонаж и хавфли жойга кириб кетган уртогидан хавотир олиб, 
уни: «Н иш он, х,ой Нишон! Ту зинда х,астй ё не?» (СЧМ , 294) деб 
чакирган зкан, унинг нуткидаги «Зинда х,асти с не?» саволининг 
узбек тили ф икр баён килиш м еьёрига асосан «тирикм исан?» тар ­
зида талкин этилмасдан, лексик таркиб ва ш акл ж ихатларидан то ­
ж икча саволга ухш аб колиши иф оданинг меъёрий талки н и га олиб 
келмаган:
Нишон! Х,ой Нишон! Тирикмисан ёки йукми? - ЁТ, 293.
Кайд этиш лозимки, иккинчи ком пон ен та назарда тутилса- 
да, моддий акс этмайдиган ифода воситалари узбек ж онли нутки- 
да тез-тез учраб туради. Айни там ойилнинг бузилиш и, яъни на-
289
www.ziyouz.com kutubxonasi


зарда тути лган ком пон ен гларн ин г хам н у тк таркибида иш тирок 
этиш и эса ф икр баён килиш м еъёрининг бузили ш и га олиб кела- 
ди. М асалан , тож и клар гохо кунгилдагидай натиж а бери ш и га т у ­
да и ш ончлари булм аган бирор иш ни «Таваккал ба худо!» (СЧМ, 
145) деб бош ласалар, узбеклар учун «Т аваккал!» сузи н ин г узи ки- 
ф 
1
я к,илади. Т арж им адаги «Т аваккал худога!» (ЁТ, 136) бирикм а- 
си эса гай ри табии й эш итилади.
А йрим б ирликлар таркибларн да ж онли адабий н у тк меъёри 
сиф ати да кабул кмлинган иктисод там ойи лин и нг бузили ш и ку- 
пинча услубий гали зликка сабаб буладиган тавтология \о д и с а с и - 
га олиб келади. Ф. Н и сзи й ни н г «В афо» ром анида кулланилган 
«Н а сих сузаду, на кабоб» ф разеологизм ин и нг и ктисод там ойили 
асоси да яратилганли ги ва бу меъёрий ифодага м уаллиф том он и - 
дан путур еткази лм аган ли ги иф одани н г охангдорли ги ни таъм ин- 
лаган булса, ун ин г узб екча тарж им адаги эквиваленти таркиби да 
эслатилган там ойил бузили б, тавтологи яга йул куйилган: ибора 
таркиб и даги «куйм асин» сузининг такрорланиш и тарж им а оханг- 
д ор ли ги га халал етказган:
Одил Саркор аз ин арзи мудири анбор, ки аз руй маколи «на 
сих сузаду, на кабоб» ran мезад, гох ришканд мекард, гох аса- 
бонй гашта, безобита мешуд - В, II, 150 // Одил Саркор омбор 
мудирининг «Сих хам куймасин, кабоб хам куймасин» тарзи- 
да арз килишидан гох тишини гижирлатиб, гох асабий булиб, 
безовталанарди - В, П. 114.
М уай ян ф икрни и ф одалаш учун халклар уз тасаввурлари ва 
нуктаи н азарларидан келиб чикканлари холда, турли ча сем ан ти - 
кали ком понентлар бири куви дан иборат бирикм алар яратадилар- 
ки, тарж им а ж араён и да бундай, меъёр си ф атида тан олин ади ган
ком пон ен тлар ую ш м аси дан ф ойдаланиш гина вазиф авий адекват- 
ликни ю зага келтиради. М асалан, д ой ра ш аклида уралиб ётган 
илон руслар кузига тугун га ухш аб куринса (леж ит, сверн увш и сь 
в узел), узбекларга кулча ш аклини эслатади. А. М . Г орький н и нг 
«Л очин куш и куш иги» асари тарж им асида мазкур ф икр баён ки ­
лиш м еъёрини назарда тути ш ги н а харф хурликни бартараф этган:
Высоко в горы вполз уж и лег там в сыром ущелье, свернув­
шись в узел и глядя в море - ПС, 44 // Сарик илон тогнинг 
юкорисига чикиб бир зах унгурга кирди-да, кулча булиб олиб, 
денгизга караб ётди - ЛХ.К, 90.
Т арж им а тили тарихий тараккиёти н атиж асида пайдо б у ­
либ, м еъёри й ли к касб этган воситаларни танлаб иш лата билм ас-
2 9 0
www.ziyouz.com kutubxonasi


лик тарж им а ам алиётида вазиф авий уйгунликни таъм инлай ол- 
майди. Бировни каттик ж азолам окчи булган узбек одатда унинг 
гуш тини кийм алаяж агини, рус киш иси эса гунох,корнинг гуш ти- 
ни киймалао, ундан котлет тайёрлаяж агини айтиб удагайлайди. 
А ммо куйидаги мисол тарж им асида, рус тилидагидек, персонаж
«гуш тидан котлет килиниш и» кенг китобхон ом м асининг матнни 
туш униш ини х,ам м уш куллаш тирган. К отлетдай хуш там таом 
иж обий мазмун тимсоли булибгина ж онланиш и мумкин:
Уносите ноги, некрещепные дети, а то я из вас котлеты сде­
лаю - КЗС, 117// Иуколинг бу ердан, динсиз махлуклар. Бул- 
маса, гуштингизни котлет киламан - ГГ КТ, 104.
У збеклар бирор нарса айтиш га хозирланганларида тож ик- 
лар сингари лабларини х.ам, инглизлар сингари огизларини хам 
очм айдилар, балки «огиз ж уф тлайдилар». Бинобарин, куйидаги 
мисолларнинг биринчиси тарж им асида узбек тили м еъёрига риоя 
килинмаганлиги хдрфхурликни ю зага келтирган булса, иккинчи- 
сида мавж уд им кониятдан уринли фойдаланиш вазиф авий адек- 
ватликни таъмин этган:
1. Маи лаб ба шикоят кушодам - СЦМ, 266 // Мен шикоятга лаб 
очдим - ЁТ, 267.
2. Jo raised her head and opened her mouth to speak to him. Lois 
shook her head - WU, 23 // Джо подняла голову, собираясь 
что-то сказать, но Лоис отрицательно покачала головой -
ВМУ, 19 // Джо унга бир нима демокчи булиб, огиз жуфтла- 
ган эди хамки, Лоис «индама» дегандек бошини сарак-сарак 
килди - КГ, 20.
Тургун хусусиятга эга булмаган оддий ком м уникатив тас- 
вир хдм куп х,олларда тил меъёри бобида ж иддий эътибор талаб 
этади. Эркин маънодаги сузлар воситасида баён этилаётган му- 
айян тасвир таркибидаги унсурлар хамма вакт х,ам бир-бирларига 
лугавий эквивалент булаверм асдан, гох.о контекстуал мос келади- 
ларки, бу х,ар кайси тилнинг тарихий тараккиёти ж араёнида шакл- 
ланган, кабул этилган меъёрлари сиф атида гавдаланади. Р. Кип- 
лингнинг «М аугли» асарида А келанинг кариган чогидаги ах,воли 
тасвирланган экан, инглиз тилида унинг ковургалари буртиб чик- 
кан, рус тилида - куриниб, узбек тилида эса - саналиб колган 
булса, М артин (Ж. Л ондон. «М артин И ден») Р уф нинг у билан 
бирга булиш га майли бор-йуклиги х,акидаги ж авобни «уз огзи- 
дан» эшитмокчи эканлигини айтадики, инглиз ва рус тилларидаги
291
www.ziyouz.com kutubxonasi


«лаб» (lips - губы )нинг куплик ш аклига узбекча тарж им ада «огиз» 
контекстуал экви вал ен т булган:
1. Akela turned from grey to milky white with pure age; his ribs 
siuck out - Mow, 106 // Акела из седого стал молочно-белым, 
похудел от старости так, что видны были рёбра -- Мауг, 141 // 
Акела ок тусини узгартириб. саргиш-ок рангга кирди, кари- 
лик окибатида шу кадар озиб-тузиб кетган эдики, ковургала- 
ри саналиб колганди - Мауг, 179.
2. «I want to have it from your own lips», he said to her - ME, 348 
// Я хочу слышать это из ваших уст, - сказал он ей - МИ, 287 
// Мен сизнинг уз огзингиздая эшитмокчиман. - деди у кизга 
-М И , 357.
М аъ лум ки , у ёки бу нарсани аташ да халклар асосан шу нар- 
сан и н г хусусияти, ш акли, мазаси, утайдиган вазиф аси каби катор 
ж ихатлари н и хи соб га оладилар. Бу ж араёнга хар кайси халкнинг 
м усгаки л равиш да ёндаш иш н туф айли нарса номи турли тиллар- 
д а турли ча сем ан ти кали сузлар ёки суз бири км алари дан таш кил 
топтан булади. М асалан . чунтак рум олчасини руслар, унинг Р о с ­
сия ш арои ти д а утай диган асосий вазиф асига нисбат бериб, «н о­
совой п латок» (бурун рум олчаси) десалар, инглиз ва узбеклар 
«кул рум олча» (инглизча: handkerchief) деб атайди лар ёки узбек­
лар яна од ди й ги н а килиб «рум олча» деб куя коладилар. Ёки, рус- 
ча «пол б уты лки » (ярим бутилка) с\;зи ж онли нуткда ярим литр 
арокни б илд и рса, бу туш ун ч а узбек ти лид а «ярим та» сузи оркали 
ифода этилади. А д ек ват тарж км а яратиш м асъулияти хар кайси 
тил тараккиёти ж араёи и да ю зага келган бундай ф икр баён килиш
м еъёрларидан уринли фойдачаниш ни такозо этар экан, А. М. Горь- 
кийнинг «Т уб ан ликда» пьессаси п ерсонаж ининг тарж им ад а уз 
сух б атд ош и га «ярим та» урнига «ярим б утилка» олиб берм окчи 
булиш и ф и крн и н г гализ баён и га олиб келган:
Хочешь - пол бутылки поставлю? - НД, 122 
Ярим бутилка 
олиб бераман, ичасанми7 Т, 376.
Х ар бир ти лда турли-тум ан вазиф аларни, чунончи, расм ий 
ёки сам и м ий и стак, тилак, олкиш кабиларни ифода этадиган к а­
тор тургун хусусиятли н утк белгилари м авж уд булиб, тарж им а 
ж араён и да уларн и эквивален т ёки м укобил вариаитлари ёрдам ида 
уги рм асли к хам ф и крн ин г ном еъёрий, дагал баёнига олиб келади. 
Т арж им а ам ал и ёти д а б аьзан кузатилиш идек, тарж им а ти лид а зк- 
вивалентлари б улм аган бундай бирли кларн и нг м укоби л вар и ан т- 
ларига м у р ож аат ки лм асдан, уларнинг вазиф аларини сузм а-суз
www.ziyouz.com kutubxonasi


тарж им а ёрдам ида тиклаш га уриниш дсярли хеч кандай самара 
бермайди. Ч унки бу бирликлар узлари мансуб булган гилларнинг 
асосан образлиликдан холи булган мухим нуткий белгиларидир- 
ки, назарда тутилган вазифаларни улар уз шакл ва лексик таркиб- 
лари воситасидагина вуж удга келтира олганлари холда, бу шакл 
ва лексик таркиблар бош ка тилларда зарурий услубий самарадор- 
лик ярата олмайди. М асалан, «мархамат» маъносининг самимий 
ва хиссий-тасвирий ифодаси учун узбек тилида «бош устига», то- 
жик тилида «куз остига» (ба чаш м ) нуткий белгилар кулланила- 
дики, куйидаги мисол тарж им асида уларнинг бир-бирини вазифа- 
вий алм аш тириш игина вазиф авий адеквагликни юзага келтирган 
булса:
- Ин хел бошад, бо нагз. Барой дидан меоем.
- Ба чашм - В, I, 72.
- Ундай булса, яна яхши, кургани борамиз.
- Бош устига - В. I, 72.
«Чоликуш и» (Раш од Нури Гунтекин) романида кулланилган «A l­
lah yolunu o$ik etsin?» бирлиги узбек тилига харфхурларча уги- 
рилган: бирор ж ойга кузатиб куяётган киш исига узбеклар турк- 
лар сингари «Худо йулингни очик килсин» демайдилар, балки 
«Ок йул» тилаб коладилар:
Benim Kuzenime «Heidi, Allah yolunu ogik etsin, evdekiierc se- 
lain» diye aptal-aptal kapidan piktigimi goruncc herseyi anliyacak 
- C , 4 5 // Буламга: «Бор энди, худо йулингни очик килсин, уй- 
дагиларга салом айт», деб апил-тапил эшикдан чикиб кетсам, 
сирни тушуниб колади - Чол. 52.
Туркча «Allah senden razi olsun» (<7, 183) бирикм асининг 
«Худо хайрингни берсин» мукобил варианти оркали угирилмас- 
дан, сузм а-суз «Х удо сендан рози булсин» (Чол, 222) тарзида уги- 
рилиш и аслият вазифасини яратиб бера олмаган булса, «хор- 
манг!» вазифасини акс эттирадиган русча «Бог в помощ ь!» бир- 
лигининг «худо мадад берсин!» тарзи да хдрфхурларча тарж има 
килиниш и эса, иф одага узгача маъно бахш этган. А никроги, ифо- 
да учраш илганда айтиладиган сам им ий олкиш вазифасидан мах- 
рум булиб, персонаж нинг сухбатдош ига билдирган яхши истаги- 
га айланиб колган:
Бог в помощь, дядя. С праздником - БПО, 123 /У Худо мадад 
берсин, амаки. Байрамингиз кутлуг булсин - ОКБЕ, 103.
293
www.ziyouz.com kutubxonasi


Бирликларнинг камров имкониятларини, ихтисослаш иш ху- 
сусиятлари ни хисобга олиш ни н г хам ф и крн ин г адабий тил меъё- 
ри доираси да баён этили ш и да ахам и яти катта. К упинча тарж им а 
тили бирликлари узлари н ин г асли ятдаги эквивалентлари маъно 
ва вазиф аларини катор холларда коплай оладилар-у, айрим кон- 
текстларда, кам ровларни н г тор ли ги ёки катъий ихтисослаш ган- 
ликлари туф айли, акс эттира ол м ай д илар. М асалан, узбек тилида 
узун лик, м асоф а улчовлари н и ан глатад и ган сузларнинг мивдори 
ан чаги на булиб, бу сузлар хам м а вакт и хтисослаш ган холда кул- 
ланилади. «Ч акирим », «килом етр», «тош » сузлари масоф а туш ун- 
часини англатсалар, ra n ки й им -бош м атери аллари улчови хакида 
кетган да «сантим етр», «газ», «м етр» сузларидан фойдаланилади. 
М асалан , аксарият холларда м асоф а туш ун часи н и англатадиган 
«верста» сузи А. М. Г орький н и нг «А ртам оновлар иш и» асарида 
кийим лик материали ном ига б ири ки б , персон аж ни н г ж уда куп 
мато туки ган и ни ан глатиб келган. У збек ти лид а эса мазкур воси- 
та м асоф а улчовини англатган да, уни «чакирим » сузи алм аш тира- 
ди. А м м о куйида «верст» сузи узи учун нотабиий вазиф ада кул- 
ланилган экан, унинг тарж им он том он и дан «чакирим » сузи воси- 
тасида угирилиш ини узбек тили м еъёри кабул кила олмаган:
Версты полотен наткал - ДА, 566 // Куп чакирим сурп туки- 
дим - АИ, 265.
Х ар бир м иллий тил иф ода воси талари н ин г хаётий куза- 
ти ш лар асосида вуж удга келиш и туф ай л и турли тиллар бирлик- 
лари н и н г куп холларда моддий ж и хатдан бир-би рлари га ухш аш и 
м аълум ходиса. А м м о хар кайси ти лн и н г м устакил таракки ёт йу- 
лини босиб утиш и баъзан бирли кларн и нг курилиш ж ихатдан фарк 
килиб колиш ларига олиб келади. «Бир лахзада» м аъносининг 
бадиий иф одаси учун турк ва узбек ти лларид а бир лахзали к куз 
харакати танланган экан, турклар «кузларин и ю миб очсалар», уз- 
беклар, аксинча, «очиб ю мадилар»:
Goz yumup agingaya kadar getjer - С, 80 // Куз очиб юмгунча 
утиб кетади - Чол, 94.
М иллий тиллар ф акат узл ари н и н г ички им кониятлари хисо- 
б и гагин а эмас, балки узга ти ллар таъ си р и д а хам мунтазам равиш - 
д а бойиб борар эканлар, бу ж араён узга тиллар лексик-ф разеоло- 
гик бирли клари н ин г она ти лига, куп ги н а усуллар катори, калька 
хам да тран слитерация йуллари в оси таси д а кабул килиниш ини 
хам такозо этади. Зеро, бу усуллар м иллий тиллар б ойиш ининг
294
www.ziyouz.com kutubxonasi


синалган, сермахсул йулларидан хисобланади. М уваф ф акиятли 
калька х ам да транслитерация натиж асида тарж им а тилида пайдо 
булган бирикм алар куп холларда фикр баён килиш нинг зарурий 
воситалари сифатида тилнинг лугат таркибидан м устахкам урин 
оладиларки, уларнинг тилга кириб келган ш аклларида нуткда 
кулланилиш и тил м еъёрининг хазм дараж асига айланади. Тур- 
гунлик касб этган бундай шакл ва лексик таркибли бирликнинг 
асоссиз таркибий бузилиш га учраш и ёки узгартирилиш и унииг 
ном еъёрий шакл кабул килиш ига олиб келадики, бу тарж им а ти- 
лига гайритабиий оханг бахш этади. М асалан, «А ввал таом, баъ- 
даз калом » бирлиги тож ик тилидан хеч кандай узгариш сиз кириб 
келиб, узбек тили лугат таркибидан мустахкам урин олганлиги 
учун, у тарж им ада тож икча матн таркибида кулланилган «Аввал 
таом , баъдаз калом »нинг вариантлари булм иш «А ввал гаом, баъд 
калом», «А ввал таом , вонгах калом» бирликларини хам алмаш ти- 
ради. «В афо» (Ф. Ниёзий) романининг биринчи китоби тарж има- 
сида айни ж ихатнинг хисобга олинганлиги ф икрнинг меъёрий 
ифодасини таъминлаган булса:
Биёед, хурок хунук нашавад, чуноне ки дар байни мардуми 
огумо мегуянд: «Аввал таом, вонгах калом» - В, I. 13 // Ке- 
линг, овкат совиб колмасин. Ахир халкингиз уртасида «Аввал 
таом, баъдаз калом» деган гап бор-ку - В, I, 10.
асарнинг иккинчи китобини угириш да тарж им онлар (Барот Бой- 
кобилов ва Сами Рахим) бирликнинг аж ралмас кисми булмиш 
«баъдаз» компонентини кенг оммага туш унарли эмас, деб хисоб- 
лаб, уни узбекча лугавий эквивалента (кейин) билан алмаш тир- 
ганлари холда, бирликни узига хос, меьёр сиф атида кабул килин- 
ган ш аклдан махрум этганлар:
Не, раис, аввал гаом, баъд калом - В, II, 155 // Йук, рапс, аввал 
таом, кейин калом - В, II, 155.
«Тинч Д он» романида бой-ф абрикантларнинг кайфу сафо- 
да, бечора солдатларнинг эса афгор ахволда \а ё т кечириш ларини 
бадиий-таъсирчан тарзда ифода этадиган «Х вабры кант горилку 
пье, солдат вошку бье» (ТД, I, 369) ибораси яратилган булиб, у 
узининг мантикий асослилиги, кисм ларининг хам оханглиги. кис- 
каси, тил лугат таркибининг аж ралмас кисм и хисобланм иш хар 
кандай мантикли ва охангдор тургун иборага хос хислатларнинг 
барчасига эга эканлиги билан гоят габиий ж аранглайдики, унинг 
нуткда мукимлик касб этиб, бировларнинг кайфу сафода, бош ка 
бировларнинг эса афгорликда турм уш кечириш ларини образли
295
www.ziyouz.com kutubxonasi


и ф ода этадиган ум ум хал к бойли гига айлан и ш ига туда асос бор. 
У ни н г калькаси булм иш «фабриками арок отади, солдат битлаб 
ётади » (ТД н, I, 457) бири км аси д а хам аслиятдаги воситага хос 
х и слатларн и нг барчаси м уж ассам булганлиги учун ун и н г хам 
ти л га сингиб, эслатилган м аъно ва вазиф ани м еъёрий тарзд а и ф о­
д а этадиган образли тургу н б ири км ага айланиш и аник.
Т ож икча «Х удаш нестро кадраш нест» б и рли гин и нг узбек 
ти ли д а «У зи йукнинг кузи йук» эк в и в ал ен та були ш и га карам ас- 
д ан , «В аф о» (Ф. Н иёзий) ром ани тарж им онлари уни «У зи й у к ­
нинг кадри йук» тарзи д а моддий ж и хатдан аник калька килган- 
лар. Я ратилган б ири км а эса ти лда м авж уд булган бирли к (У зи 
й укн ин г кузи йук) асосида, яъни ун га курилиш хам да деяр л и бар- 
ча ком пон ен тлари ни н г м азм унан мослиги, бундан таш кари узи- 
н ин г охангдорлиги хам да м антилий асослилиги туф ай ли табиий 
ж аран глаган и холда, кулокка узбекча б ирли кн и нг вариантидай 
эш итилади:
Ма, Шокирчон, писарам, худат хон. Худаш нестро кадраш хам 
нест мегуянд, рост аст - В, I, 207 // Ма, Шокиржон, углим, 
узинг уки. Узи йукнинг кадри йук, деганлари рост ran экан -
В. 1,178.
А м м о тарж им а ти л и д а баъзи ком понентлари ф арк килади- 
ган эквивалентлари булган асл н усха б ирликларини хам м а вакт 
хам моддий ж ихатдан ан и к уги равери б булм айди. М одди й ж и х ат­
дан аник тарж им а н ати ж асида хосил булган бирикм а баъзан тар ­
ж и м а тилидаги б и рли кн и н г бузиб куллан и лган ш аклидай тую ли- 
ши м ум кинки, бундай холда бири км а ум ум халк ти ли м еъёри да- 
раж аси да булм асдан, зарури й м аъно ва услубий сам арадорли кн и
ярата олмайди. М асалан, узбек ти л и д а «Ч учкадан бир тук» б и р ­
л и ги н ин г м авж удлиги куй и даги м исол тарж им аси даги «Ём он ит- 
дан ж уда булм аганда б и р сиким ж ун хам харна» б и ри км аси н ин г 
табиий ва адекват ж аран глаш и га халал берган. Т арж им адаги и ф о­
д а м азкур узбекча и боран и н г б узук ш аклидай кузга таш ланади:
Ну что же, сказал Семён Михайлович, с паршивой собаки 
хоть шерсти клок... - ХМ, III, 342 // Хуп, майли энди, деди 
Семён Михайлович, ёмон итдан жуда булмаганда бир сиким 
жун хам харна... - СС, III, 425.
И кки тил ф разеоло ги к эквивален тлари н ин г биттадан вази- 
ф авий мое ком пон ен тлари бир-би рл ари га якин туш ун чаларн и
иф ода этсалар, тарж и м ад а эквивален тларн и б ир-би ри билан ал- 
маш тирмаедан, аслиятдаги бирликни моддий ж ихатдан аник угир-
296
www.ziyouz.com kutubxonasi


ганда хам тарж им а тилидаги охангдор бирликнинг бузук ш акли- 
ни эслатувчи бирикм а хосил буладики, у узининг гай ритабиий 
лексик таркиби билан кулокка номеъёрий эш итилади. «В аф о» ро- 
манида «ж уда тез» м аъносининг образли ифодаси учун куллан и л­
ган «М окуи боф анда барин» фразеологизм и «боф анда» (тукувчи) 
ком понентининг узбекча фразеологизм (Бузчининг м окисидай) 
таркибидаги «бузчи» ком понентидан лутавий ф арк килиш и т о ­
ж икча бирликнинг моддий ж ихатдан аник тарж им асининг равон 
ж аранглам аганлигига сабаб булади:
Дастони онхо, мокуи бофанда барин, беором аз як шохаи ни- 
холи пахта ба шохаи дигари вай дароз шуда, ангуштони час- 
понашон косачаи гузахои шукуфтаро аз пахтай нукравор холи 
мекарданд - В, I, 263 // Уларнинг куллари тукувчининг моки­
сидай тинимсиз харакат килар, позик бармоклар у шохдан-бу 
шохга эгилиб, чамандай очштган юлдуз чанокларидаги момик 
толаларни олиб этакка солар эди - В. I, 225.
А слият ва тарж им а тилларидаги айрим ф разеологик эквива- 
лентлар бир-бирларидан таркибларида узлари мансуб булган халк- 
лар турм уш туш унчаларини акс эттирадиган ком понентлари мав- 
ж удлиги билан ф арк киладилар. Баъзи тарж им онлар амалий фао- 
лиятларида айни эквивалентларни узаро алм аш тириш нинг асл 
нусхани миллийлаш тириб куйиш идан куркиб, аслият тили бирли- 
ги таркибидаги м иллий хусусиятли ком понснтни узича саклаб ко- 
ладилар. О кибатда муаллиф назарда тутган маъно ва услубий са- 
марадорлик ю зага келмайди, бирлик зам инида ётган образли 
умумлаш ма, м антикий хулоса тарж им ада тикланмай колади. Чун- 
ки узи мансуб булган халк турмуш туш унчасини акс эттирадиган 
суз м аъносининг тарж им а тили вакиллари учун яхш и туш унарли 
булм аганлиги ёки туш унарли булса-да, кундалик хаётларида кенг 
кулам да иш латилм аслиги тарж им ада хатоликларга йул куйили- 
шига олиб келиш и мумкин. Чунончи, куйидаги мисол тарж им а- 
сидаги «К исель ейм ан деб» бирикм асининг тургун бирлик си ф а­
тида маж озий кулланиш ига узбек тили меъёри йул куя олмаслиги 
туфайли, аслиятда муж ассамлаш ган маъно ва услубий сам арадор- 
лик яралмай колган:
И я не поеду. Очень нужно тащиться за пятьдесят верст ки­
селя есть - ОД, 502 // Мен хам бормайман. Кисель ейман деб 
эллик чакирим ерга судралиб боришнинг нима кераги бор -
ОБ, 57.
А. П. Ч еховнинг «Сахро» хикояси тарж им асида эса «(ез­
дить) киселя хлебать» бирлигининг «халим егани (борм ок)» экви-
297
www.ziyouz.com kutubxonasi


валенти ёрд ам и д а уги рили ш и га узбек тили м еъёри йул куя олга- 
ни туф ай ли и ф ода ад ек ват ж аранглаган: узбек таом и «халим » хам 
б ирли к таркибида русча «кисель» каби ёким ли таом вазифасини 
утайди. «К и сел»н и н г «халим » билан алм аш ти рили ш и муаллиф
м атни га узб екон а м и ллий хусусият бахш этили ш и га олиб келм а- 
ган, чунки «хали м » - «палов», «норин», «беш барм ок» каби бир- 
ги на узб ек х алки н и н г эмас, балки б утун У рта О сиё халкларин и нг 
и ф ти хор таом лари сингари кузга гаш ланм айди:
И вернулся бы. Все равно попусту едешь, за семь верст киселя 
хлебать - Изб. С, 109 // Кайтганинг хам тузук эди. Бари бир 
етти чакирим жойга халим егани боргандек овора булиб ке- 
таётибсан - Таи. А, I, 398.
Б и рор ш ахсдан ранж иб, ундан абадий юз у тари ш га ахд 
килган узбек тун и н и н г этагини кокиб, бирор нарсадан норози 
булган рус «тьф у» деб жахл билан туф лаб, узбек эса бу уринда 
у н г кули га олган дупп и си ни чап кулига ж ахл билан уриб чикиб 
кетади; орзи ки б кутилган дам лардан кейин д ий д ор куриш иш ган 
х и той л и к й иги т-киз узаро бурун уруш ти ри ш и б, хидлаш иш билан 
ки ф ояланса, бундай холда Гарбий О вруп о ёш лари уп иш иб кури- 
ш иш ни аф зал курадилар; бир-би рлари дан м аълум м асоф ада узок- 
ли к д а булган куп чили к миллат ф арзандлари, ш у ж ум ладан и н г­
лиз ва р услар хам хурм ат ва м ухаббат изхори си ф ати да бирга 
махкам си ки лган учтадан барм окларини упиб бир-би рлари га кур- 
сатадилар. Ш у харакатлар асосида м азкур ти л лар н и н г х,ар бирида 
м еъёри й ли к касб этган тургун бирликлар \о с и л булганки, бундай 
м и ллий х у суси ятга эга бирликларни бош ка, бундай одатлар ва 
улар асоси да ю зага келган б ирли кларга эга булм аган ти лларга 
м оддий ж и хатд ан аник угириш харф хурли кка олиб келиш и мум- 
кин. Д архак и к ат, Я гонинг (Ш експир. «О телло») К ассиога берган 
м аслахати д а кулланилган «to kiss three fingers» (уч барм огини уп- 
мок) б и р л и ги н и н г рус тилига м увоф и к экв и в ал ен та воситасида 
у ги ри ли ш и адекватликни таъм и нлагани холда, ун ин г узбекчага 
м оддий ж и хатд ан ан и к тарж им аси асли ятда иф ода этилган фикр- 
ни ки то б х о н га етказиб бера олмаган: тарж им адаги «уч барм огини 
уп м ок» б ири км аси «севги изхор килм ок», «м ухаббат \и с с и н и
б и л д и рм ок» каби м аъноларни англатм айди:
If such tricks as these strip you out o f your lieutenantry, it had 
been better you had not kissed your three fingers - Oth, 39 // Если 
все эти штучки лишат вас лейтенантства, лучше бы вам не так 
часто целовать свои три пальца - От, 479 // Агар сенинг бу ха- 
зилларинг сендан лейгенантлик вазифасини олиб куйса, унда
298
www.ziyouz.com kutubxonasi


сенинг учун 
>"1
бармогингни тез-тез упиб турмаслик яна яхши 
булади - От, 215.
Купгина бирликлар узлари мансуб булган халклар тарихи, 
хар хил афсоналари, урф -одатлари, диний, сиёсий ва эстетик ка- 
раш лари асосида яралган буладиларки, бундай бирликларни маз- 
кур асослар зам инида пайдо булган мувоф ик эквивалентларга эга 
булм аган тилларга моддий ж ихатдан аник тарж им а килиш ижо- 
бий натижа бермайди: бирлик асосида ётган этимология тарж им а 
тили вакилларига туш унарли булм аганлиги сабабли, хосил б ул­
ган бирикм а аслият маъносини китобхонларга етказиб бериш га 
ож излик килади. М асалан, инглизча «to eat no fish» (балик емас- 
лик) бирлиги инглиз халкининг тарихи билан чамбарчас боглан- 
ган булиб, маъноси «муътабар булмок»Дир. «К ирол Л ир» траге- 
дияси персонаж и К ент нутки тарж им асида мазкур бирликнинг 
сузм а-суз «балик ем аслик» тарзида берилиш и аслият маъноси- 
нинг адекват ж аранглаш ига тускинлик килган:
1 do profess to be no less that I seem; to fear judgement; to fight 
when I cannot choose and to eat no fish - KL, 44 // Мое занятие -
быть самим собой; бояться страшного суда; сражаться когда 
надо, и не есть рыбы2 - КЛ, 522 // Менинг хунарим уз-узимни 
эвлаб юриш; киёматдан куркиш; керак булганда жангга ки- 
риш ва балик емаслик - КЛ, 370.
М уайян халк аф соналари, эътикод ва ривоятлари асосида 
вуж удга келган бирликлар узларига хос ш акллари билан мазкур 
халк вакилларига туш унарли булса, улар тарж им а тилида уш бу 
ибораларга хос лексик тартибнинг сакланиш и номеъёрий, бемаз- 
мун бирикм аларнинг хосил булиш ига, дем ак прагматик адекват- 
ликнинг яралмай колиш ига олиб келади. М асалан, инглизча «B et­
ween Scylla and Charibdis» фразеологизм и грек афсонаси асосида 
яралган булиб, унинг маъноси деярли барча Европа халклари 
учун туш унарли булгани х,олда, узбекча тарж им ада персонаж - 
нинг «Мен Сцилла билан Х арибда орасида турибм ан» дейиш и 
унинг «икки уг орасида», яъни «аросатда» туриш ини англатмай- 
ди. К итобхон «С цилла» ва «Х арибда» сузларини бош ка хар кан- 
дай маънода ш архласа-да, хеч качон денгизчиларга улим дахш а- 
тини солиб турувчи аф сонавий аж дахолар номларининг мажозий 
кулланилиш и деб туш унмайди:
1 Каранг: А. В. Кунин. Англо-русский фразеологический словарь, Москва, 1955, 
стр. 390.
Русча таржимада хам харфхурликка йул куйилган.
299
www.ziyouz.com kutubxonasi


«I am 
between Scylla and Charibdis. he wrote. - 

dare not work 
quickly, for fear o f detection.» - G, 230 /7 Я между Сциллой и 
Харибдой, - сказал он. - Не отваживаюсь вести работу слиш­
ком быстро из боязни быть выслеженным - Ов, 158 // Мен 
Сцилла билан Харибда орасида турибман. Оркамга одам ту- 
шишдан куркиб, ишларни у мча жадаллаштиролмаяпман - С. 
210
.
Т и лларни н г м устакил тарихий тараккиёт ж араёнини бош - 
дан кечи ри ш лари муайян маъно ва услубий вазиф а иф одаси учун 
куллан и лади ган турли тиллар ф разеологик бирли клари н ин г куп 
хо лл ард а турл и ча лексик таркиб лард ан иборат булиб коли ш лари - 
га сабаб булар экан, бундай бирли кларн и бир тилдан иккинчи 
ти лга м авж уд м укобил вариантлари ёрдам ида угирм асдан, м од ­
дий ж и хатдан ан и к тарж им а килиш камдан-кам иж обий нати ж а 
б ерад и , чунки хосил булган б ири км аларн ин г м анти ки й -тари хи й
асосдан холи б ули ш лари , н азарда тутилган маъно ва вази ф аларн и
ти л м еъёри йул куя оладиган д араж ад а акс эттира олм асликлари
иж обий нати ж ага эриш иш га тускин ли к килади. М асалан, рус т и ­
лида «уз си ри -асрорин и беи хтиёр ош кор килиб куйм ок» м аъ н о си ­
нинг образли и ф одаси учун «Н а воре ш апка горит» бирлиги иш - 
лати ладики, ун и н г узбек ти лид а «У грининг кети ковуш », «И ш - 
то н си зн и н г хадиги чупдан» каби мукобил вариантлари м авж уд 
б улса-да, «Ч апаев» (Дм. Ф урм анов) романи тарж им асида бу им- 
кониятдан ф ой далан илм асд ан , б ирли кн и нг сузм а-суз «У гри н и н г 
дуп п и си сн аяпти » тарзи д а ном еъёрий угирилиш и асли ят м аъно- 
си га м утлако алокаси булм аган сузлар йиги н ди си н ин г хосил бу- 
ли ш и га олиб келган:
Горела на воре шапка, закатала-замучила Клычкова стыдо­
бушка, не мог он с мужичками в смех, разговор вступить, а 
уехать тоже - куда теперь? - Ч, 88 // Угрининг дупписи ёняп- 
ти дегандек, Кличков уялганидан куп хижолат тортди, дехкон- 
ларнинг кулгили гапига арапашолмади, кетай деса - каёкка 
борсин? -- Ч, 88.
К упгина б и рл и кларн и н г у ёки бу ш аклда муайян м аъно ва 
услубий вазиф алар иф одаси учун иш латилиш лари улар м ансуб 
булган ти лларда м еъёр х и соблан адики , тарж им ада айни ш акллар- 
нин г (ком п он ен тл арн и н г узи га хос бирикувининг) саклан иш иги - 
на и ф одаларн ин г таби ий ж аранглаш пни, ш акл ва м азм ун уй гун- 
ли ги н и ю зага келтиради. «Булак» туш унчаси инглиз ти лида «а 

Download 11,86 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   106   107   108   109   110   111   112   113   ...   117




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish