Kostum va moda tarixi

XX asr 1990-yillari modasi va xxi asr boshida jahon 
modasi 
ning konseptual yo‘nalishlari. 1990-yillarga kelib 
libos va qiyofani yaratishda yangi tamoyillar paydo bo‘ldi. 
Individuallik, ichki «men»ni aks ettiruvchi shaxsiy uslub 
modada asosiy bo‘lib qoldi. Butun dunyoda va barcha ijtimoiy 
qatlamlarda tarqalgan uniseks uslubida o‘ziga xos uniforma 
rasm bo‘lishni boshladi: jinsilar, futbolka, keng shim, sviter va 
qulay poyabzal – tagi yassi tufli yoki krossovka.
Uniseks (fransuzcha) yoki oneseks (nemischa) – bu 
shunday uslubdagi kiyimki, uni erkaklar ham, ayollar ham 
kiyaveradi. Jinsi kiyimlari buning uchun yorqin misoldir. 
Ham erkaklar, ham ayollar libosiga kiruvchi bunday kiyimlar 
keyingi paytda ancha seroblashgan: sviter, pulover, kurtka 
va hokazolar. Oddiylik va funksionallikka intilish bilan bir 
qatorda eng murakkab tikuvchilik san’ati an’analari ham 
hayotga qaytishni boshladi; libosning darveshona ko‘rinishiga 
urg‘u berish ataylab qilingan rang-baranglik va tomoshaboplik 
bilan qo‘shilib keladi. E’tibor endi kiyimning o‘zidan 
egasining tashqi ko‘rinishiga ko‘chadi. Oftobda qorayish, yoki 
aksincha, rangparlik, kelishgan qad-qomat modasi qiyofaning 
eng muhim uzvlari bo‘lib qoladi. 
1990-yillar boshida oliy modaning mashhur Uylari (masalan, 
Shanel va Kristian Dior), asosan, katta yoshdagilardan iborat 
barqaror mijozlarga ega edi. 

---

119
1990-yillar oxiridan pret-a-porte toifasidagi liboslar ishlab 
chiqaruvchi ko‘pgina Moda uylari ham o‘zlariga yangi 
dizaynerlarni taklif qila boshladilar. 
1990-yillarda butun dunyo bo‘ylab minimalizmga qaytish 
kuzatiladi. Bu vaqtga kelib Kelvin Klyayn va Donna Karan 
ushbu uslubning mumtozlari sanaladilar. O‘nyillik boshida 
«Barney’s» nomli Amerikadagi katta do‘kon 1930-yillar 
bezak san’atidagi minimalizm otalaridan biri Jan Mishel 
Frank uslubida bezalgandi. Do‘konning beshta qavatida 
ham qaymoqrang devor fonida turli dizaynerlarning faqat 
qora rangdagi liboslari qo‘yib chiqilgandi – bu hayratomuz 
ta’sirchan chiqqandi. Avstriya modelchisi Xelmut Lang ham 
(1956-yilda tug‘ilgan) minimalizm uslubida ishlab, 1998-yilda 
Nyu-Yorkdagi ayollar liboslarining yangicha yo‘nalishini 
taqdim etadi. Langning o‘zi uslubini hech bir manbaga olib 
borib  taqamaydi  va  uni  zamonaviy  urbanizm  deb  tavsiflaydi. 
Minimalizm rangdan xasislarcha foydalanishga, bir xil rangdagi 
matolarga, qo‘shimcha bezaklar emas, balki bichim orqali 
ma’nodorlik qidirishga yaqin turadi. 
Minimalizmga berilishning so‘nggi mavji 1999-yilga 
to‘g‘ri kelgandi, o‘shanda dizaynchilarning qariyb barcha 
jamlanmalarida turli fakturali bir xil matolardan tikilgan, detallar 
soni juda oz bo‘lgan sodda siluetlar yetakchilik qilgandi.
Amerikada ko‘cha modasi (Street style) katta ta’sir kasb 
etdi. «Nirvana» musiqa guruhining yirtiq-yamoq kiyimlaridan 
chiqqan granj uslubi Moda uylari mijozlarini dong qoldirib 
qo‘ydi. O‘z mohiyatiga ko‘ra, granj uslubi, dastavval, 
antimodaning mumtoz namunasidan biri edi. Bir-birining 
ustidan katta-kichikligi qandayligiga qaramay eski yirtiq 
buyumlarni kiyib chiqib, mashshoqlar ham, muxlislar ham odob 
me’yorlari va kiyinish qoidalariga to‘la befarqlikni namoyish 
etdilar. Biroq har doim antimodada bo‘lgani kabi, «Nirvana» 
guruhining ijrochisi Kurt Kobeyn MTVda va moda jurnallari 

---

120
sahifalarida paydo bo‘ldi deguncha, uning liboslari – uniqqan 
futbolkalar, cho‘zilib shaklini yo‘qotgan trikotaj jemperlar, jinsi 
va kedalari modali uslubga aylana boshladi. 1970-yillar xippi 
uslubiga biroz o‘xshashib ketishiga qaramay, granjda «gullar 
bolalari»ning romantikasi uchramaydi, unda pank-modaning 
yorqin tomoshabopligi ham yo‘q.
Britaniyada – ko‘chalarda ham, sahnalarda ham, granj 
uslubi nyu-eyj uslubi bilan qo‘shilib ketdi. Musiqada bu 
uslubga shaklsizlik, sidirg‘alik, samoviy ohanglar va elektron 
ovozlar xos. Nyu-eyj liboslarida bir kostum doirasida turli 
madaniyatlar va uslub yo‘nalishlarining erkin qorishuvi paydo 
bo‘ldi. Granjdan farqli o‘laroq, nyu-eyj ongli ravishda yuzaga 
keldi, zero, zamondosh qiyofasining jo‘shqinligi ta’kidlanishi 
lozim edi. 
Etnik mavzular ilgarigidek ommabop edi. Valentino, Mak-
Kuin, Galyano, Versache (sari), Dolche va Gabbana (erkaklar 
jamlanmasidagi sarong yubkasi) jamlanmalarida hind, xitoy, 
yapon yo‘nalishlari paydo bo‘ldi. Romeo Jili L.Bakst va 
A.Benua tomonidan 1907–1914-yillarda Parij va Londondagi 
«Rus mavsumlari» spektakllariga ishlangan libos va bezaklariga 
rangorang variatsiyalar qildilar. 
Issey Miyake, Shirin Gvild, Asha Sarabhay kabi dizaynerlar 
yapon, eron, hind milliy liboslarini asos qilib, kutilmagan va 
qiziqarli kiyimlar yaratishga muvaffaq bo‘ldilar.