Klinik laboraтoriya тekshirish usullari

Axlatni tekshirish usullari. Parazitlarni aniqlash uchun axlatni
tekshirish usullari quyidagilardir:
— makroskopik tekshirish;
— mikroskopik tekshirish va bevosita nam preparat tayyorlash
texnikasi;
— mikroskopik tekshirish va konsentrlash texnikasi;
— E. vermicularisni aniqlash uchun perianal yuvindilarni
mikroskopda tekshirish.
Yangi axlat namunalarini makroskopik tekshirish, odatda, oddiy
ko‘z bilan ko‘rish mumkin bo‘lgan parazit chuvalchanglar yoki
gelmintlarni aniqlab olish uchun o‘tkaziladi. Axlatning rangi,
konsistensiyasi, unda qon, shilimshiq yoki yiring borligini ham
qayd qilish zarur.
Mikroskopik tekshirishda nam nativ preparati gijja tuxumlari,
lichinkalari — trofozoitlar va sistalarni topib olish uchun zarurdir.
Xivchinlilar G. lamblia va E. histolytica singari trofozoitlarni aniqlash
uchun yangi axlat namunasi muhim bo‘lib hisoblanadi.
Quyida tavsiya etiladigan nam nativ preparatlar keltirilgan:
1. Fiziologik eritmali nam preparatdan gijja tuxumlari, lichinkalari
va sistalarni topish va aniqlash maqsadida chala yoki to‘la shakllangan
axlatni dastlabki marta tekshirib ko‘rish uchun foydalaniladi.
2. Yodli nam preparatdan, asosan, sistalar turini aniqlash
maqsadida chala yoki to‘la shakllangan axlatni tekshirib ko‘rish
uchun foydalaniladi.
3. Suyultirilmasdan bo‘yalgan nam preparatdan suvsimon va
shakllanmagan yangi axlat namunalarini qon, shilimshiq borligiga
tekshirish, shuningdek, harakatchan trofozoitlarni topish uchun
foydalaniladi.
4. Eozinli nam preparat pushti tusda bo‘ladi, shu narsa suvdek
suyuq va yarimshakllangan namunalarda trofozoitlarni topishni
osonlashtiradi. Eozin tirik trofozoitlarni bo‘yamaydi.
Nam nativ preparat usulidan foydalanish, odatda, gelmintlar
paydo qiladigan invaziyalarni aniqlab olish uchun bemalol kifoya
qiladi. Biroq Taenia tuxumlarini, G.lamblia sistalarini va tasmasimon
chuvalchanglarning mayda tuxumlarini aniqlash, davolashning naf

---

69
berayotganini tekshirib ko‘rish, ichak parazitlari sonini aniqlash
uchun konsentrlangan axlat namunasini mikroskopda tekshirib
ko‘rish zarur bo‘lib qolishi mumkin.
Axlatni konsentrlash usuli gelmint invaziyalarini aniqlash
uchun kichikroq laboratoriyalarda, odatda, qo‘llanilmaydi. Lekin
darslikda katta laboratoriyalarda tatbiq etish uchun tavsiya etsa
bo‘ladigan ba’zi qimmatli izohlar keltirilgan.
1. Formal-efir usuli ko‘pgina parazitlar, jumladan, Chlonorchis
(Opisthorchis) sinensis va Oniverrinini konsentrlash uchun tavsiya
etiladi, chunki ularning tuxumlari juda mayda bo‘ladi va nativ
nam preparatni ko‘zdan kechirib chiqishda payqalmay, o‘tkazib
yuborilishi mumkin. Mazkur texnikadan Taenia tuxumlarini topish
uchun foydalanish ham mumkin. Bu usuldan foydalanilganda
Hymenolepsis nana tuxumlari tegishlicha konsentrlanmaydi, lekin,
odatda, buning hojati ham bo‘lmaydi. Ushbu texnika oson o‘t
oluvchi efir yoki oson alangalanuvchan etil asetat bo‘lishini talab
qiladi.
2. Тo‘yingan natriy xlorid eritmasini (solishtirma og‘irligi 1:200)
qo‘llanib, tatbiq etiladigan flotatsiya usuli Ascaris lumbricoides
(katta-katta dumaloq chuvalchanglar) va Anсylostoma duodenale
(nematodalar) tuxumlarini konsentrlashning arzon turadigan
usulidir. Bu usul qanday bo‘lmasin boshqa turdagi parazitlar
tuxumlarini konsentrlash uchun, odatda, tavsiya etilmaydi.
3. Rux sulfat bilan flotatsiyalash usuli G. lamblia va E. histolytica
sistalari, Trichuris trichiura, Clonorchis va Opisthorchis turlariga
mansub gijja tuxumlarini konsentrlash uchun tavsiya etiladi. Bu
usul qo‘llanilganida boshqa tuxumlar tegishlicha konsentrlanmaydi.
Ish paytida ehtiyot choralariga rioya qilib borish zarur, chunki
axlatdagi parazitlar rux sulfat ta’siridan o‘lmaydi.
Perianal burmalardan olingan yuvindi (qirqma)ni mikroskopda
tekshirish usuli E. vermicularis (ostritsalar)ni aniqlash uchun
qo‘llaniladi. E. vermicularis tuxumlarini, odatda, anus atrofidagi
teri burmalaridan topsa bo‘ladi, lekin ba’zan axlatda butun holdagi
parazitni ko‘rish ham mumkin. Ostritsalar bolalarda ancha ko‘p
uchraydi, shunga ko‘ra bu gijja oilada bitta bolaga yuqqan bo‘lsa,
uning oiladagi boshqa kishilarga ham yuqqan bo‘lishi hech gap
emas. Namunalarni yopishqoq tasma yoki natriy xloridning fiziologik
eritmasiga ho‘llangan tampondan foydalanib yig‘ib olish mumkin.
Bu bobda namunani fiziologik eritmaga ho‘llangan tampon bilan

---

70
olish usuli ko‘rib chiqiladi. Perianal yuvindi usulidan foydalanib,
Taenia tuxumlarini ham yig‘ib olish mumkin.
Parazitologiyada sifat nazorati usullari standartlashtirishga hamda
xodimlarning parazitlarni aniqlash borasidagi malakasiga bog‘liqdir.
Laboratoriyada musbat preparatlar yoki tegishli rasmlar bo‘lishi
muhim, shunda xodimlar namunalarda topilgan parazitlarni ularga
solishtirib ko‘ra oladigan bo‘ladi.