Toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT VILOYATI
CHIRCHIQ DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI
TABIIY FANLAR FAKULTETI
Biologiya yo’nalishi
2__-kurs __20.4_-guruh talabasi
Nazirova Nozimaningning
ZOOLOGIYA FANIDAN
“Ilonlar, tuzilishi hayot kechirishining asosiy xususiyatlari” mavzusidagi

KURS ISHI
Qabul qildi: “Biologiya”
kafedrasi o’qituvchisi
Omonov SHohruh _
“_____”______________2022 yil

Chirchiq – 2022

Илонлар, тузулиши хаёт кечиришининг асосий хусусятлари
Режа:
Кириш
Асосий кисм

1. 
   – Боб. Илонлар (Ophidia ёки Serpentes) кенжа туркуми__3
   
2. 
   – Боб. Илонларнинг тузулиши ва яшаш шароити______7
   
3. 
   – Боб. Илонлар - турлари ва номлари_______________13
   

Хулоса.____________________________________21
Илова._____________________________________22
Фойдаланилган адабиётлар.__________________34
Илонлар (Ophidia ёки Serpentes) кенжа туркуми.
Илонларнинг гавдаси цилиндр шаклида, деярли қисмларга бўлинмайди. Ўрмалаб юришга ва катта – катта ғанимларини бутунлай ютишга мослашган. Илонларнинг оёқлари, оёқ камарлари ва тўш суяги йўқолиб кетган, фақат бўғма илонларда ва кўр илонларда чаноқ камари қолдиқлари сақланиб қолган. Барча тана умуртқаларида ҳаракатчан қовурғалари бор, бу қовурғалар қорин қалқонларига тақалиб туради. Қорин қалқонларида териости мускулларининг фаолияти туфайли ҳаракатга келиб, илонларнинг ўрмалашига ёрдам беради. Илонларнинг умуртқалари сони 140 та дан 435 та гача боради (126-расм)

126-расм. Илон скелети: 1-бош скелети, 2-тана умуртқалари, 3-дум умуртқалари
Умуртқа поғонаси фақат тана ва дум умуртқаларига бўлинади. Илонлар гавдасининг усти тангача ва қалқонлар билан қопланган. Кўз қовоқлари ўзаро қўшилиб юпқа парда ҳосил қилади ва соат ойнасидек кўзини устидан беркитиб туради. Ноғора бўшлиғи ва ноғора пардаси йўқ. Ўпкаси тоқ, уларда фақат ўнг ўпка палласи ривожланган. Буйраклари ва жинсий органлари тасмасимон чўзиқ, сийдик пуфаги йўқ. Жағ аппаратининг суяклари (танглай, қанотсимон ва тангачасимон) ўзаро ҳаракатчан қўшилган. Шу сабабли илонлар ўз ўлжаларини бутунлай ютади. Бўғма илонлар ўлжасини гавдаси билан ўраб бўғиб ўлдиради, заҳарли илонлар эса ўлжасини заҳарлаб ўлдириб кейин ютади. Заҳарли илонларнинг юқориги жағида заҳар тишлари бўлади, бу тишлари бошқа тишларидан фарқ қилади ва юқори жағ суякларига ўрнашган бўлади. Заҳар тишлари жағи очилганда устки жағига вертикал ҳолда, жағи ёпилганда эса уларнинг учи орқа томонга қайрилади (127-расм).

127-расм. Шақилдоқ илон жағларининг ёпиқ (юқорида) ва очиқ (пастдаги) ҳолдаги кўриниши: 1-заҳар тиши, 2-устки жағ суяги, 3-кўндаланг суяк, 4-қанотсимон суяк, 5- тангача суяк, 6-квадрат суяги, 7-мускуллари.
Қора илон, шақилдоқ илонларнинг заҳар тишлари ичида канали бўлади, капча (кобра) илон ва кўлвор илонлар заҳар тишларининг сиртида эгатчалари бўлиб, заҳар шу нов ва каналлардан илон чаққанда оқиб чиқади. Заҳар махсус устки жағ безлари томонидан ишлаб чиқилади. Илонларда илмоқ сингари қайрилган ва учи ўткир тишлари бўлади. Одам учун капча илон, қора илон, мамба ва шақилдоқ илонларнинг чақиши жуда хавфли ҳисобланади. Мамбани ҳисобга олмаганда юқорида келтирилган заҳарли илонлар Республикамизнининг чўл ва тоғли ҳудудларида тарқалган. МДҲ да яна чипор илонлар ва сув илонлари кенг тарқалган.
Илонлар турли хил ҳайвонлар, яъни кемирувчилар, майда калтакесаклар, бақалар ва ҳашаротлар билан озиқланади. Илонлар тухум қўйиб, тухумдан тирик туғиб ёки тирик туғиб кўпаяди.
Илонлар кенжа туркумининг систематикаси анча мураккаб. Бу кенжа туркумга 13 та оила ва 3000 тага яқин тур киради. МДҲ да илонларнинг 60 тага яқин турлари учрайди, шу жумладан Ўзбекистонда 6 та оилага кирувчи 21 та тур илонлар учрашлиги аниқланган.