Kirisiw. O’siw h’a’m rauajlanıwdın’ ulıwma nızamlıqları. Реже: Adam organizminin’ bir pu’tinligi

Baqlaw sorawları
1.Ten’ salmaqtı saqlaw organı du’zilisi qanday
2.Bulshıq et seziwi degende ne tu’sinesiz
3.İys ha’m da’m seziw organlarının’ a’hmiyeti ne

Tema: İshki sekretsiya bezlerinin’ jas o’zgeshelikleri h’a’m gigienası.
Реже:
1.Epifiz bezi.
2.Gipofiz bezi.
3. Qalqan ta’rizli bez.
4. Asqazan astı bezi.
5. Bu’yrek u’sti bezleri.
6. Jınısıy bezler.


Таяныш сөзлер:
Gormonlar, somatotroflıq gormonı,
Tiroksin, Paratgormon, İnsulin, Glyukagon, Kortikosteroydlar, Glyukokortikoydlar, Mineralokortikoydlar, Androgenler h’a’m estrogenler.


İshki sekretsiya bezleri. Organizmnin’ funktsiyaların retlestiriwde ishki sekretsiya bezleri a’h’miyetli rol atqaradı. Bul sistemanın’ organları-ishki sekretsiya bezleri ayrıqsha zat (gormon) bo’lip shıg’aradı. Gormonlar zat almasıwg’a, tkan h’a’m organlardın’ du’zilisine, xızmetine arnawlı ta’sir etedi.
Endokrin sistemanın’ biologiyalıq roli nerv sisteması menen tıg’ız baylanıslı. Bul eki sistema birgelikte bir-birinen a’dewir aralıqta jaylasqan organlar h’a’m organlar sistemasının’ funktsiyaların sa’ykeslestirip turadı. Organizmnin’ vegetativlik h’a’m gumoral basqarılıwında u’lken a’h’miyetke iye gipotalamus nerv h’a’m endokrin sistemaları arasında baylanıstırıwshı wazıypasın atqaradı. Organizmnin’ h’a’rqıylı bo’limlerinen keliwshi impulslardı qabıl etiwshi gipotalamusta neyrosekretor gormonlar islep shıg’ıladı. Gipofiz bolsa o’z na’wbetinde endokrin sistemasının’ basqa bezlerinin’ xızmetin retlestiredi.
Endokrin sistema degende gormonlardı islep shıg’aratug’ın ishki sekretsiya bezleri yaki endokrin bezler jıyındısı tu’siniledi.
Solay etip, gormonlar organg’a tiyisli informatsiyanı alıp keletug’ın ximiyalıq agent rolin atqaradı h’a’m retseptorlar menen kletkalar sırtında yaki ishinde o’z-ara ta’sirge kirisedi h’a’m usı jol menen kletka fermentleri aktivliligin o’zgertetug’ın h’a’m gormonnın’ aqırg’ı fiziologiyalıq yaki bioximiyalıq ta’sirine alıp keletug’ın qublıslardı baslap beredi. Tiykarg’ı o’mirlik qublıslardı retlestiriwde a’dette bir waqıttın’ o’zinde birneshe gormon qatnasadı.
Gormonlar u’sh a’h’miyetli funktsiyanı orınlaydı.
1. Fizikalıq, jınısıy h’a’m aqılıy rawajlanıwg’a imkan beredi h’a’m onı tu’rtkileydi.
2. Organizmdi sırtqı ortalıqtın’ jag’dayına iykemlestiriw maqsetinde h’a’r qıylı organlardın’ h’a’m fiziologiyalıq sistemalardın’ aktivliligin o’zgertiw imkaniyatın beredi.
3. Ayırım fiziologiyalıq ko’rsetkishlerdin’ turaqlılıg’ın (gomeostaz) ta’miynleydi.
Endokrin bezler jaylasıw ornına qaray 4 toparg’a bo’linedi.
1. Miy bezleri: Gipofiz h’a’m epifiz
2. Moyında h’a’m ko’kirek quwıslıg’ında jaylasqan bezler: qalqan ta’rizli bez, qalqan a’tirapı bezi, ayrı ta’rizli bez
3. Qarın baslıg’ı bezleri: asqazan astı bezi, bu’yrek u’sti bezleri
4. Shanaq bezleri: jınısıy bezler.
İshki sekretsiya bezlerinen ajıralıp shıg’atug’ın gormonlar funktsiyası ilimde jaqsı u’yrenilgen bolıp, olar sanaatta sintez jolı menen de ajıratıp alınadı. Ta’biyg’ıy h’a’m sintez jolı menen ajıratıp alıng’an gormonlardan da’ri tayarlaw sanaatında h’aywanlar h’a’m adamlar salamatlıg’ın saqlaw ushın h’a’r qıylı da’ri-da’rmaqlar islep shıg’arıladı.